Türkçe-Kırgızca kalıp sözlerin psikolojik ve kültürel boyutunun incelenmesi

Abstract

Bu tezde Türkiye Türkçesindeki ve Kırgız Türkçesindeki kalıp sözler çeşitlikaynaklardan derlenerek toplanmış; Türkçe-Kırgızca kalıp sözlerin psikolojik vekültürel boyutu incelenmiştir.Kalıp sözler, her toplumda bir toplumun bireyleri arasında belli durumlardasöylenmesi gelenek olmuş, duyguları açığa vuran kalıplar, çeşitli klişelerdir. Bu sözler,milletin hafızasında saklı, söyleneceği sırada hatırlanarak söylenen sözlerdir. Kalıpsözler, bir kimseyle karşılaşıldığında, onu selamlarken, bir kimseden yardım ya da iyilikgörüldüğünde, bir şey rica edildiğinde, ölüm-doğum-evlenme gibi özel durumlarda,yemek yerken, hastalıkta duygularımızı açıklamak için söylenen kültür birimleridir.Kalıp sözler, Türkçe ve Kırgızca konuşanların birbirleriyle kurdukları ilişkilerkonusunda, dolayısıyla da onların kültürü hakkında bize bir fikir verir. Belirlidurumlarda toplumda söylenmesi âdet olmuş bu sözler, iletişimin kurulması ve devametmesine yardım etmesi bakımından oldukça önemlidir.Kalıp sözler ya da ilişki sözleri bir dili konuşan toplumun kültürüne ışıktutmakta, onun inançlarını, insan ilişkilerindeki ayrıntıları gelenek ve görenekleri yansıtmaktadır. Kalıp sözlerin bu kültürel boyutunun yanısıra; psikoloji ve eğitimaçısından da içlerinde sırlar, şifreler saklıdır.Bir yabancı dil öğrenilirken yalnızca onun dilbilgisi ve okuma kitaplarında,sözlüklerinde geçen kullanım biçimlerini öğrenmek yetmemekte, o dili konuşantoplumun kültürünü, insanlar arasındaki davranış biçimini, değişik durumlardasöylenmesi gereken sözleri, tepki tarzlarını, hitap yollarını ve davranışlarını da tanımakgerekmektedir. Günlük hayatta sıkça kullanılan kalıp sözler, her zaman insanilişkilerinde gereklidir. Yine dili öğrenilen milletin kültürü içine; ancak kalıp sözlerkullanılarak girilebilir. Son zamanlarda bu sebeplerle dil öğretiminde kalıp sözlere özelönem verilmektedir. Ve kalıp sözler öğrenilmesi zorunlu sözlerdir.Kalıp sözler açısından Türkçenin ve Kırgızcanın zenginliği, dikkat çekecekölçüdedir. İlişki sözleri çeşitlilik açısından pek çok dile oranla her iki dilde de oldukçazengindir. Gerçekten Türkçede ve Kırgızcada, değişik ve çok özel durumlardakullanılan özgün kalıp sözlere sahiptir. Öyleki, Türkçe ve Kırgızcada bir kalıp sözünyabancı dillerde karşılığı birçok kez bulunmamakta, belli durumlarda bir ilişki öğesininkullanılması, yalnızca Türklere ve Kırgızlara özgü bir niteliktir. Bu durum, Türktoplumunda ve Kırgız toplumunda insanlar arasındaki ilişkilerin -kimi ülkelerde,özellikle kuzey Avrupa ülkelerinde olduğundan- daha sıkı oluşuyla açıklanabilir.Bu tezde Türkçe ve Kırgızca kalıp sözlerin, nerede ve niçin kullanıldığıanlatılarak, psikolojik ve kültürel boyutu irdelenmiştir. Bu sayede, Türkçe yabancılaradaha kolay öğretilebilir. Yabancı dil öğretiminde söz konusu kalıp cümlelerdenyararlanmak eğitimi kolaylaştıran bir imkândır. Bu imkândan yabancı dil eğitimindeyararlanma kabul gören bir yöntemdir. Yabancılar için yazılmış kitapların pek çoğu ilkdersleri bu kalıp sözler kullanılarak yürütür ve öğrencilere bir yabancı dil bu tür kalıpsözler aracılığı ile öğretilir. Tezin birinci bölümünde, kalıp sözlerin insanlar arası vekültürler arası iletişim açısından önemi ve kalıp sözlerdeki kültürel unsurlar, kültüraktarımı üzerinde durulmuştur.İkinci bölümde Türkçe kalıp sözler, üçüncü bölümde de Kırgızca kalıp sözlerkullanıldıklara durumlara ve ele aldıkları konulara göre sınıflandırılmıştır. Burada dualar, beddualar, yeminler, söylenceler, okşamalar, günlük hayatta kullanılan başkakalıp sözler (selamlaşma, kutlama, vb.), başlıklarında sınıflandırılmıştır. Bu başlıklardasınıflandırılan kalıp sözler kullanıldıkları yere göre açıklanmış ve eğitim-psikolojiaçısından önemi olanlar değerlendirilmiştir.Dördüncü bölümde yabancılara kalıp sözlerin öğretimi konusunda öğretmen veöğrencilere yapılan anket ve sonuçlarına yer verilmiştir.Anahtar kelimeler: Kalıp sözler, dil, iletişim, Türkçe, söz varlığı.

The current work contents a list of the stereotyped words (formulaicexpressions, speeches) in Turkish and Kyrgyz languages, which were compiled fromdifferent scientific and oral sources and investigated and analyzed according to theirpsychological and cultural senses.These words are stereotyped language combinations, which may be formedby both words in consecutive order and interval words and even one word, have someadditions and eliminations if needed, took their certain form in the past, thus retain inpeople's memory and on application of which come to mind as they are, withoutproducing any new combinations, help to communicate by using adopted by a societywords in certain situations and the usage cases of which are very limited.The stereotyped words are different clichés, kind of the templates becametraditional to express and reveal attitudes and feelings towards certain situations amongthe individuals of a society in every community. These words are patterns that are retainin people's memory and expressed when it is necessary. The stereotyped words ascultural units are expressed to interpret our feelings when we meet with somebody,greet him, when we eat, receive support from somebody, ask somebody for an assist ora help, on special events like birth, marriage and death, when we ill etc. The formulaic expressions give us information about the relationships thatwere established between Turkish and Kyrgyz speakers, afterwards about their cultures.In respect of an assistance to communicate and to be in progress, these words, theexpression of which on certain cases in a society become traditional, are found to berather important.The stereotyped words or relative words are light up the culture of a society,reflect society's believes and people relationship's details, customs and traditions.Along with this cultural peculiarity of the stereotyped words, there are several secretsand codes in psychological and educational point of view.The stereotyped words as cultural units are expressed to interpret ourfeelings when we meet with somebody, greet him, when we eat, receive support fromsomebody, ask somebody for an assist or a help, on special events like death, birth andmarriage, when we ill etc. The formulaic expressions give us information about therelationships that were established between Turkish and Kyrgyz speakers, afterwardsabout their cultures.Learning a foreign language, it is not enough to study only the grammar andthe usage form that are found in reading books and dictionaries, it is essential to knowthe culture, treatment forms among people of that society, special words expressed ondifferent situations, manners of reaction, ways of address and bearing etc. The formulaicspeeches, often used in everyday life, always play the leading role in people'srelationship. For all that, one can enter into the culture of a nation only by using thestereotyped words. Therefore, in recent years a great attention is attended on formulaicexpressions in teaching a foreign language. Afterwards, the formulaic expressions arecompulsory words for learning.The richness of stereotyped words in Turkish and Kyrgyz languages deserveconsideration, and the diversity of these relative words, in correlation to otherlanguages, is found to be multitude in both (Turkish and Kyrgyz) languages. In fact,there are peculiar stereotyped words, which are used on various and very special casesin Turkish and Kyrgyz languages. Thus, some Turkish or Kyrgyz stereotyped words often have not any equivalency in foreign languages; the usage of a relative unite indefinite situations is an integral feature only of Turkish and Kyrgyz people. It is becausethat people in Turkish and Kyrgyz societies are in close links with each other than it isin some other, especially in north European countries.The current work gives a detailed explanation of manner, place, time andreason of the usage of stereotyped words and there were examined the psychologicaland cultural senses of them. On the score of this, the teaching of Turkish language toforeigners may become easier and productive. The subject is the usage of stereotypedwords represents as an opportunity and method, which makes easier an educationalprocess in teaching a foreign language. The first lesson in many books for foreignersstarts by the usage and explanation of stereotyped words and teaching students for aforeign language is realized with a help of these kinds of formulaic expressions.PrefaceThe Turkish and Kyrgyz formulaic expressions in the present work havebeen classified according to their meaning and usage in different cases. There areprayers, curses, oaths, legends and other stereotyped words used in everyday life(greetings, congratulations etc). The formulaic expressions classified under these titleswere defined according to their usage and evaluated in educational and psychologicalpoint of view. The investigation of stereotyped words in educational and psychologicalaspects shows that these words include plenty of information useful for futuregeneration.The subject in teaching a foreign language is the stereotyped statements andsentences' application represents as an opportunity to make teaching easier. Thequestionnaire poll results made among instructors teaching Turkish language andstudents learning Turkish language in TÖMER (Turkish Language Teaching Courses)show that formulaic expressions learning found to be useful in learning a foreignlanguage, particularly Turkish language.XIThe first chapter of the present work is dedicated to significance offormulaic expressions in terms of the communication between people and cultures,cultural elements and reconstructions in formulaic expressions.In the second chapter Turkish stereotyped words, in the third chapter Kyrgyzstereotyped words were classified and systematized into head themes according to theirmeaning and usage cases. Here, the formulaic expressions were classified into titles,including prayers, curses (damnation), oaths, legends and other stereotyped words usedin everyday life (greetings, congratulations etc). The formulaic expressions classifiedunder these titles were defined according to their usage and evaluated in educational andpsychological point of view.The forth chapter concerns the questionnaire poll conducted throughinstructors (teachers) and students, in the theme of teaching foreigners for stereotypedexpressions, and its results. In consideration of questionnaire poll results, some concretesuggestions over teaching stereotyped words were made.As a result of long and hard working as many as possible scientific sourceswere found and examined carefully; Turkish and Kyrgyz stereotyped words wereclassified according to themes and there were given a description of their usage. Ourresearch conclusions can be useful in Turkish and Kyrgyz languages teaching courses asa scientific source.Keywords: Stereotyped words (Formulaic expressions/Speeches), language,communication, Turkish, lexicon.