Адам ресурстарын башкарууда корпоративдик маданияттын мааниси жана ролу(кыргызстандык ишканалардын мисалында

Abstract

Диссертациянын актуалдуулугу. Бүгүнкү күндө Кыргызстан бир эле убактаэки татаал процесстин чакырыгынын ортосунда татыктуу орун табуу аракетиндетатаал мезгил сүрүп жатат. Бир жагынын, өткөөл экономика катары жаңы рыноктукшарттардын чакырыгына ылайыкташуу аракети жана экинчи жагынан дүйнөлүкрыноктогу атаандаштыктын чакырыгына татыктуу жооп кайтаруу аракети. Биринчичакырыкка жооп катары жаңы рыноктук шарттарга ылайыктуу сапаттуу адамресурстарын калыптандыруу, ал эми экинчи чакырыкка жооп иретинде ишкананынатаандаштык артыкчылык булагын жаратуучу ресурстарынын потенциалынакайрылуу зарылчылыгы турат. АРБда корпоративдик маданияттын маанисинаныктоо жана изилдөө маселеси кыргызстандык шарттарда жаңы алиизилденбегендиги менен актуалдуу. Ошондой эле изилдөөнүн социалдык жактанкурчтугу, практикалык жактан жогорку талаптуулугу жана жаңы экономикалыкшарттарга карата илимий жаткан жетишерлик деңгээлде иштелип чыкпагандыгыизилдөө темасын тандап алууну; анын объектисин жана предметин, максатын жанамаселелерин аныктоону шарттады жана тиешелүү сунуштарды иштеп чыкты.Бул диссертация бүгүнкү күндөгү кыргызстандык ишканаларда өз алдынчаэки ири менеджмент темасы болгон АРБ жана корпоративдик маданият феноменинетолугу менен арналган алгачкы монографиялык изилдөө болуп саналат. Бул эмгектеалгачкылардан болуп комплекстүү түрдө кыргызстандык ишканалардакорпоративдик маданият жана АРБ арасындагы байланыш тематикасы аныкталды.Диссертациянын максаты. Бул диссертациялык иштин негизги максатынжергиликтүү кыргызстандык жеке өнөр-жай ишканаларынын мисалында адамресурстарын башкарууда корпоративдик маданияттын ордун жана маанисинтеориялык-методологиялык жактан аныктоо жана тиешелүү сунуштарды иштепчыгуу эсептелет. 5Изилдөөнүн негизги гипотезасы. Корпоративдик маданият түшүнүгү кыргызстандыкишканаларга жат түшүнүк эмес экендиги менен бирге кыргызстандык ири өнөр-жайишканаларында адам ресурстарын натыйжалуу башкарууда корпоративдикмаданияттын потенциалы жетишерлик деңгээлде баалана элек.Изилдөөнүн методологиясы. Изилдөөнүн предметин Кыргыз Республикасынынынборбору Бишкек шаарындагы жеке жергиликтүү ири өнөр-жай ишканаларындагыАРБ системасы жана корпоративдик маданияттын элементтери түзөт. Ал эмиизилдөөнүн объектисин өз тармагында алдыңкы орундарды ээлеген 3кыргызстандык жеке жергиликтүү ири өнөр-жай ишканаларда эмгектенген 267 адамресурстары түзөт. Алынган биринчи материалдарды статистикалык жол менен иштепчыгуу SPSS (коомдук илимдер үчүн статистикалык пакет) программасы аркылууишке ашырылган.Изилдөөнүн жыйынтыктары. Адам ресурстары уюмдарда маданий аспекттеколлективист, патерналисттик, узак мөөнөттүүлүккө багыт алган, күч аралыгы(дистанциясы) төмөн, орто деңгээлде универсалист жана адамга багыт алган жүрүш-турушка ээ.Изилдөөнүн сунуштары жана корутунду. Корпоративдик маданият түшүнүгүкыргызстандык ишканаларга жат түшүнүк эмес экендиги белгилүү болду. Ошонуменен бирге кыргызстандык ири өнөр-жай ишканаларында адам ресурстарыннатыйжалуу башкарууда корпоративдик маданияттын потенциалы жетишерликдеңгээлде баалана электиги анык болду. Кыргызстандык өнөр-жай ишканаларындаАРБда улуттук маданият баалуулуктары жана советтик системанынбаалуулуктарынын айрым таасири сакталып калгандыгы менен бирге эле жаңырыноктук шарттарга ылайыкташуу тенденциясы аныкталды.АРн натыйжалуу башкаруу үчүн ылайыктуу жана таасирдүү рычагдарга жетүүдөмурда ийгиликке алып келген өзгөчө батыштын тажрыйбаларын, рычаг жанамеханизмдерин түздөн-түз кабыл алууну сунуштоонун ордуна кыргызстандыккырдаал жана шарттарга ылайыктуу модель жана механизмдер сунушталат.Ошондой эле өткөөл экономикадан улам мурдагы системанын ийгиликтүүтажрыйбаларын же кыргыз коомунун салттуу маданиятынын баалуулуктарынкалыбына келтирүүгө үндөйт.Кыргызстандагы АРБ же жалпы башкаруу тажрыйбалары илимийизилдөөчүлөрдүн көңүлүн тартуучу темалардын бири жана алардын өзгөчөлүктөрүтолугу менен изилденбеген жана көп кызыктуу ачылыштарды камтыйт. Албетте, булдиссертация изилдөө объектиси катары өткөөл экономикаларда АРБдакорпоративдик маданияттин орду жана мааниси маселесин толугу менен чечпейт.Бул эмгек кыргызстандык ишканаларда корпоративдик маданият проблемасынизилдөөнү максат кылып алган изилдөөчүлөргө теоретикалык-практикалык негизболо алат.Ачкыч сөздөр: Адам ресурстарын колдонуу (АРБ), корпоративдик маданият, уюммаданияты, башкаруу, улуттук маданият, баалуулуктар системасы, Кыргызстан

Konunun önemi. Günümüzde Kırgızistan aynı zamanda iki önemli ve zor sürecinmeydan okuması sonucunda kendine doğru yolu ve yönü temin etme çabası ile karışıkdönemi yaşamaktadır. Bir taraftan geçiş ekonomisi olarak yeni piyasa koşullarının meydanokumasına uyum sağlamak çabası ve diğer taraftan da dünya ve bölgesel piyasadaki güngeçtikçe şiddetlenen rekabetin meydan okumasına tepki göstermek durumundadır. Bubağlamda birinci meydan okumaya tepki olarak yeni piyasa koşullarına uyumsağlayabilecek kaliteli insan kaynakların sağlama, ikinci meydan okumaya ise, işletmeninrekabet avantajını artıracak diğer kaynaklarının potansiyelin değerlendirme gereksinimibulunmaktadır. Bu açıdan İKY'nde kurum kültürünün önemin araştırma Kırgızistan'dakikoşullarda yeterli ölçüde araştırılmaması ile güncel ve önemlidir. Araştırma konusununtoplumsal açıdan güncelliği, pratik açıdan önemi ve literatürde teorik olarak yeterli ölçüdearaştırılmamış olması; konunun seçimini ve amacının belirlenmesini koşullandırmıştır.Tez, günümüzde Kırgızistan'lı işletmelerde yönetim literatürüdeki iki büyük konuolan İKY ve Kurum Kültürü konusuna tamamen yönelen ilk ve ilgili alanda öncüçalışmadır. Tezde Kırgızistan'lı işletmelerde Kurum Kültürü ve İKY uygulamalarıincelemesi daha kapsamlı yapılmıştır.Doktora tezinin amacı, yerli Kırgızistan'lı sanayi işletmelerde İKY uygulamalarında kurumkültürünün önemini ve rolünü teorik ve metodolojik açıdan incelemek ve gerekli önerilerisunmaktır. Belirlenen asıl amaç doğrultusunda alt amaçlar ve problemler aşağıdaki gibigösterilmiştir.Araştırmanın ana hipotezi: Kırgızistan'lı işletmelerde kurum kültürü kavramı yabancı birkavram olmaması ile birlikte etkin İKY'nde kurum kültürü potansiyeli yeterli bir şekildedeğerlendirilmemiş durumdadır. 7Araştırmanın Metodolojisi. Araştırma evrenini Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te yerlikaynaklı, özel, büyük boy, sanayi işletmelerinde çalışan insan kaynakları oluşturacaktır.Oysa araştırma örneklemini kendi sanayiinde önde gelen 3 adet büyük boy yerli kaynaklıüretim şirketlerinde çalışan 267 insan kaynakları oluşturmaktadır. Araştırmanın veritabanın birincil ve ikincil kaynaklar oluşturmaktadır. İkincil kaynakları, resmi olarakyayınlanan istatistik veriler, raporlar, kurumsal belgeler temsil etmektedir. Elde edilenveriler SPSS programı ile işleme alınmıştır.Araştırmanın sonuçları. İnsan kaynakların örgütlerde kültürel boyut açısından toplumsal,paternalistik, katılıcımcı, uzun dönem odaklı, güç aralığı düşük, orta düzeydeüniversalisttik, orta düzeyde insan odaklılık şeklinde davranış sergilemektedir.Öneri ve tartışma. Kurum kültürü kavramı Kırgızistan'lı işletmelere yabancı bir kavramolmaması sonucuna varıldı. Bununla beraber Kırgızistan'lı büyük boy sanayi işletmelerdeetkin bir İKY'inde kurum kültürünün potansiyeli yeterli derecede değerlendirilmediği bellioldu. Bunun yanında işletmelerin yönetimi kurum kültürünün sadece bazı katmanlarınkullanarak diğerlerinin önemine gitmemişlerdir. Kırgızistan'lı büyük boy sanayiişletmelerde İKY'nde ulusal (toplumsal) kültürün değerler sismemi ve Sovyet sisteminindeğerleri sürdürülmekte ve bunun yanında yeni piyasa koşullarına uyum sağlama eğilimi degözlenmektedir.Etkin İKY'nde gerekli ve etkili 'kaldıraç' bulmada farklı toplum ve kültürlerdebaşarılı bulunan uygulama, formülleri ve mekanizmaları doğrudan kabul etme vebenimseme yerine yerli toplumsal ve kültürel değerler çerçevesinde uygun öneri vemodeller önerilmektedir. Bunun yanında geçiş sürecinde eski sistemin ve gelenekselkültürel değerlerin başarılı olan bazı uygulama ve yöntemlerini tekrar canlandırmaönerilmektedir.Kırgızistan'daki İKY ve genel yönetim uygulamaları araştırmacılar için belirli birlaboratuarı oluşturabilecektir. Çünkü söz konusu alan çok az araştırılmış durumdadır. Buaçıdan örgüt ve yönetim teorisyenleri ve pratisyenleri için oldukça cazip bir araştırmaalanıdır ve her yeni araştırmaların sonuçları ilginç bulgular sunacaktır. Bu konudaaraştırmaların potansiyeli oldukça büyüktür.Elbette ki, bu Doktora Tezi, araştırma konusu olarak seçen geçiş ekonomilerdeİKY'nde kurum kültürünün yeri ve önemi ile ilgili sorunu tamamen çözmüş durumdadeğildir. Ancak bu tezin sonuçları ve bulguları bu konuda ileride yapılacak araştırmalaraışık tutacak ve teorik ve metodolojik açıdan zemin hazırlayacak durumda olacağıdüşünülmektedir.Anahtar Kelimeler: İnsan Kaynakları Yönetimi (İKY), kurum kültürü, örgüt kültürü,yönetim, ulusal kültürel, değerler sistemi, Kırgızistan