Neo-liberal politikalar ve kamu medya yayıncılığı: Kırgızistan devlet televizyonu'na yönelik analitik bir çalışma

Abstract

GeniĢ ölçekli toplumlarda kitle iletiĢimi, özellikle de TV, toplumu bir arada tutma iĢlevini görürken, bir yandan toplumun dünyaya açılan penceresi, diğer yandan dıĢ dünyaya karĢı sözcüsü konumuna gelmiĢtir. Ancak TV yayıncılığının sağladığı geniĢ olanaklar yanında beraberinde getirdiği pek çok sorun da bulunmaktadır. Bu sorunlarından belki de en önemlisi, TV yayıncılığının bir toplumu bir arada tutma, ortak amaçlara yönlendirme iĢlevinin, hangi ilke ve politikalarla gerçekleĢtirileceği sorunudur.Teknolojik geliĢmelerin yanı sıra, kitleler üzerindeki etkinliği sayesinde TV günümüzün en önemli kitle iletiĢim araçlarından birisi haline gelmiĢtir. TV yayınları, günümüzde ulusal sınırları aĢarken, toplumların sosyo-kültürel yapısının geliĢmesinde, tarafsız haberciliği, eğitim aracı olarak kullanılması ve eğitirken eğlendirmesiyle önemli rol oynamaktadır.Bu bağlamda medya ve iletiĢim sistemlerinin özellikle değiĢen ekonomik yapıyla kurduğu iliĢkinin doğasının tarif edilmesi gerekmektedir. Dünya üzerinde kitle iletiĢimi alanında yaĢanan değiĢimler, radyo ve televizyon yayıncılığı alanını ciddi bir biçimde etkilemiĢ ve dönüĢtürmüĢtür. GeliĢmekte olan ülkelerde medyanın demokratik hak ve özgürlükler adına önemli bir görev üstlendiği düĢünüldüğünde, yaĢanan bu değiĢimlerle beraber bu sürecin göstergesi olduğu söylenebilir.Kırgızistan Kamu Televizyonu (UTRK) iki farklı dönemde (Sovyetler Birliği ile Bağımsız Kırgızistan Cumhuriyeti dönemleri) hangi ilkelere bağlı olarak nasıl bir yayın politikası uyguladığı ve de, bir sistemden diğerine geçiĢ sürecinde yaĢanan dönüĢüm ve değiĢimin yönünün artı ve eksileri belirleyerek bu araĢtırmanın problemi olarak irdelenmiĢtir. Bu çalıĢmanın amacı, SSCB döneminden Kırgızistan`ın bağımsız bir devlet olmasına geçiĢ süreci çerçevesinden de UTRK‟nın dönüĢüm sürecinin nasıl ve hangi iç ve dıĢ etkenlerin belirlemesi sonucunda geliĢtiğini ortaya koymak ve yeniden yapılanma sürecini günümüzün siyasal, ekonomik, toplumsal, kültürel ve uluslararası koĢulları göz önünde bulundurarak değerlendirmek, bu yolla kamu yayıncılığında ve UTRKkurumunda gerçekleĢtirilmek istenen dönüĢüme açıklık getirmektir.Kitle iletiĢimi alanındaki dönüĢüme hizmet eden en önemli unsurlardan biri olarak iletiĢim teknolojisindeki geliĢmelerin; bütün iletiĢim yapılarını ve giderek dünya düzenini biçimlendirdiği tezi gün geçtikçe daha çok rağbet gören bir düĢünce haline gelmiĢtir. Artık enformasyon aktarımının en hızlı ve en etkili yolu iletiĢim teknolojilerini kullanmaktan geçmektedir. Dünyada yaĢanan ekonomik ve teknolojik değiĢimlerin, medyada da paralel bir hareketliliği ve dönüĢümü beraberinde getirdiği açıktır. Kırgızistanda kendine özgü siyasal ve kültürel yapısı çerçevesinde bu değiĢimden ve iliĢki biçiminden etkilenmiĢtirUTRK‟nın analizi sonucunda Kurumun vizyonunu belirleyen Kamu hizmetinin tanımı: kalitede öncülük ve geniĢ kitleye eriĢimde yapı taĢları: değerler, ayırt edici kimlik, iletiĢim, misyon ve konum baĢlıklarında ortaya çıkmaktadır.UTRK‟nın kurum içi ve kurum dıĢı yapılanmasındaki dönüĢümün temelleri ve nedenleri ortaya konarak, kamu yayıncılığı yapan kurumun, bu özelliğiyle bağlantılı, bugünkü durumuna yeni bir açılım sağlanmıĢtır. GerçekleĢtirilen çözümlemede ekonomik, kültürel ve siyasi yönlendirmeler, URTK‟nın yayın politikaları, kurumun yayıncılık anlayıĢının özel yayıncılık ile karĢılaĢtırılması, toplumu yönlendirmedeki rolü, aldığı eleĢtiriler, kurumun yeni medya ortamında tutunma çabaları ve gerçekleĢtirmeyi hedeflediği yenileĢme hareketi, yeniden yapılanma sürecini irdelenmiĢtir. Bütün bunlardan hareketle UTRK‟nın kurum içi ve kurum dıĢı yapılanmasındaki dönüĢümün temelleri ve nedenleri ortaya konarak, kamu yayıncılığı yapan kurumun, bu özelliğiyle bağlantılı, bugünkü durumuna yeni bir açılım sağlanmıĢtır

Көп тармактуу коомдордо коомдук байланыш, өзгөчө телекөрсөтүү, коомду бириктирүү функциясын аткаруу менен бирге бир тараптан коомдун дүйнөгө ачылган терезеси, башка тараптан да сырткы дүйнөгө каршы коомдун тилчиси кызматын аркалайт. Бирок, телеберүү коомго кенен мүмкүнчүлүктөрдү берүү менен бирге эле коомдо көптөгөн маселелерди да жаратууда. Бул маселелердин балким эӊ маанилүүсү телеберүүнүн коомду бириктирүүсү жана аны орток максаттарга карай багыттоосу кайсы принцип жана саясатка карата жасалып жаткандыгы болуп саналат.Технологиялык өнүгүүлөрдүн сыртында коомго болгон таасирдүүлүгүнө карата телевидение азыркы учурда ММКлардын ичинде эӊ маанилүү каражат болуп эсептелет. Телеберүүлөр азыркы учурда улуттун чегинен чыгуу менен коомдун социо-маданий өнүгүүсүндө, бейтарап кабарчылык жасоо аркылуу бир маалымдоо каражаты катары колдонулууда. Ошону менен бирге эле телеберүүлөр коомду тарбиялоо менен бирге коом мүчөлөрүнүн көӊүл ачуусунда да маанилүү роль ойноодо.Мына ошондуктан ММК менен байланыш системаларынын өзгөчө азыркы өзгөрүп турган экономикалык системага карата мамилесинин негизин изилдөө керек. Дүйнөлүк деӊгээлде ММК тармагында пайда болгон өзгөрүүлөр радио жана телевидение берүү тармагын маанилүү даражада таасирлентти жана анын өзгөрүүсүнө түрткү болду. Өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдө ММКнын демократиялык укук жана эркиндиктер үчүн маанилүү роль ойногондугун эске алсак мындай өзгөрүүлөрдүн бул процесстин индикатору болгону айтылуусу мүмкүн.УТРК эки башка мезгилде (Советтик мезгил жана Эгемендүү Кыргыз Республикасы курулган мезгил) кайсы принциптерге таянып, кандай берүү саясатын жүргүзгөндүгүн изилдөө жана бир системадан башка системага өтүү процессинде байкалган өзгөрүү жана өнүгүүлөрдүн жетишкендиктерин жана кемчиликтерин аныктоо бул эмгекте каралып жаткан маселенин өзөгүн түзөт. Бул эмгек СССР мезгилинден Кыргызстандын эгемендүүлүгүн алган мезгили ичинде УТРКнын ички системасындагы өзгөрүүлөрдүн кайсы ички жана сырткы факторлорго карата ишке ашкандыгын жана анын өнүгүү жолун аныктоо, мындан сырткары бул телевидениенин жаӊыдан түзүлүү процессин азыркы учурдагы саясий, экономикалык, коомдук, маданий жана эл аралык шарттарга карата анализдөө, ошондой эле коомдук берүүлөрдө жана УТРК уюмунда ишке ашыруу көздөлгөн өзгөрүүлөрдү аныктоо маселеси каралат.ММК тармагындагы өзгөрүүлөргө себеп болгон эӊ негизги факторлордун бири албетте коммуникация тармагындагы технологиялык өнүгүүлөр болуп саналат. Мына ушул технологиялык өнүгүүлөрдүн бардык ММК тармагын жана убакыт өткөн сайын дүйнөнүн түзүлүшүн калыптандырып жаткандыгы тууралуу көз-караштар азыр актуалдуу маселелердин бирине айланды. Азыр маалымат берүүнүн эӊ оперативдүү жана эӊ таасирдүү жолу албетте маалымат технологияларынын жардамысыз ишке ашпайт. Дүйнөдө болуп өткөн экономикалык жана технологиялык өзгөрүүлөр ММКда да өзгөрүүлөрдүн жана өнүгүүлөрдүн болушун шарттоодо. Кыргызстандын өзүнө таандык саясий жана маданий түзүлүшү мына ушул өзгөрүүлөрдөн таасирленүүдө.УТРКга карата жүргүзүлгөн анализдин жыйынтыгында уюмдун максатын билдирген коомго кызмат кылуу сөзү башка ММКлар арасында алдына чыгуу жана аудиториясынын кенен болуусу, андагы баалуулуктар, уюмдун индивидуалдуулугу, байланыш, миссиясы жана ээлеген орду аркылуу аныкталды. УТРКнын уюмдун ички жана сырткы түзүлүшүндөгү өзгөрүүлөрдүн себептери жана негизи анализденди, ошону менен бирге эле коомдук телеберүү болгон уюмдун ушул өзгөчөлүгүнө карата анын азыркы абалына жаӊы ачылыш киргизилди. Жасалган изилдөөдө экономикалык, маданий жана саясий багыттоолор, УТРКнын берүү саясаты, уюмдун коомду маалымдоо түшүнүгү менен салыштырылды, коомду багыттоодогу ролу, уюмга карата айтылган сын-пикирлер, уюмдун жаӊы ММК саясатында өзүн колго алуу жана ордун табуу аракети, жаӊыланууга багытталган иш-чаралар анализденди. Мына ушул анализге таянып УТРКнын ички жана сырткы түзүлүшүндөгү өзгөрүүлөрдүн себептери аныкталды жана коомго кызмат кылуу мүдөөсүн көздөгө уюмдун ушул өзгөчөлүктөрүнө таянып анын бүгүнкү абалы көрсөтүлдү.