Türkçe ve Kırgızcada `El` ile ilgili deyimlerin karşılaştırılması

Abstract

`Kırgızca ve Türkçede „El‟ ile Ġlgili Deyimlerin KarĢılaĢtırılması` adlı yüksek lisans tez çalıĢmamızın giriĢ bölümünde organ adı olan el / kol sözcüğünün etimolojik bir incelemesi verilmiĢ, iki dilde farklı sözcüklerle karĢılanıyor olmasının sebebi, ayrılık noktası kısaca belirlenmeye çalıĢılmıĢtır. Daha sonra her iki dildeki deyim çalıĢmalarına ve deyimlerin genel değerlendirmesine yer verilmiĢtir.Aynı kökten gelen ve dolayısıyla bu iki dilde aynı olması düĢünülen organ adlarından `el` sözcüğündeki farklılık dikkati çekmiĢ, ayrıca her iki dilin de deyim bakımından oldukça zengin ve konu itibariyle geniĢ olması sebebiyle `el` sözcüğü seçilip, bunun üzerinde bir karĢılaĢtırma yapılmıĢtır. Bu iki dildeki `el` ile ilgili deyimler karĢılaĢtırılırken önce Türkçedeki deyimler esas alınarak, varsa Kırgızcadaki tam karĢılığı ya da yakın anlamda kullanılan deyimler verilmiĢtir. Kırgızca deyimlerin tanımları Türkçeye aktarılarak verilmiĢ, deyimlerin kullanıldığı örnek cümleler ise yalnızca transkribe edilmiĢtir. Kırgızcada `el` ile ilgili olup da Türkçedeki `el` ile ilgili herhangi bir deyime karĢılık gelmeyen deyimlerin yanına varsa Türkçedeki karĢılığı, yoksa Türkçe olarak açıklaması verilmiĢtir. Ġki dilde hem yapı hem anlam olarak eĢdeğer olan deyimler tespit edilerek bir araya getirildi.Tez çalıĢmamızın Kırgızca veya Türkçeyi öğrenmek, bu iki kültürü deyimler yoluyla pekiĢtirmek isteyenlere önemli açılımlar sağlayacağı düĢünülmektedir.Anahtar sözcükler: Deyimler, KarĢılaĢtırma, Türkçe, Kırgızca, El

Түрк жана кыргыз тилдеринде «кол» сөзүнө байланыштуу фразеологизмдерди салыштыруу» аттуу магистрдик диссертациябыздын киришүү бөлүмүндө түрк жана кыргыз тилдеринде дене мүчөсүнүн бир бөлүгү болуп эсептелген «кол / el» сөздөрүнүн этимологиясын белгилөөгө аракет кылдык. Андан башка түрк жана кыргыз тилдеринде фразеологияга байланыштуу жүргүзүлгөн илимий иштерге анализ жүргүзүлүп, фразеологиянын жалпы аныктамасы берилди.Тектеш тилдерде окшош тыбыштык негизде болушу мыйзамченемдүү көрүнүш болуп эсептелген дене мүчө аталыштарынан «кол» сөзү эки тилде бири-биринен айырмаланып турушу менен көңүл бурат. Өзгөчө эки тилде фразеологизмдердин өтө бай жана маанилик алкагынын кенен болушунун негизинде «кол» сөзү тандалып, салыштырылып каралды. «кол» сөзү менен байланыштуу фразеологизмдерди салыштырууда түрк тилиндеги фразеологиялык бирдиктер алынып ага кыргыз тилиндеги паралеллдери салыштырылып каралды. Кыргыз тилиндеги каршылыктары түрк тилине которулуп, мисалдар транскрипция менен берилди. Кыргыз тилинде кездешип бирок, түрк тилинде колдонулбаган фразеологизмдерди түркчөгө которуп, мисалдары берилди. Ал эми эки тилде тең түзүлүшү жана мааниси жагынан бири-бирине дал келген фразеологизмдер өзүнчө бөлүнүп алынды.Диссертациялык ишибиз, Кыргызча же Түркчө үйрөнгүсү жана маданиятын билгиси келгендерге маанилүү булак катары кызмат кылат деп ишенебиз.Ачкыч сөздөр: Фразеология, Салыштыруу, Түркчө, Кыргызча, Кол