Салт-санаа жана үрп-адаттардын коммуникативдик системадагы статусу жана ролу (кыргыз маданиятынын мисалында)

Abstract

Магистрдик диссертация каада-салт жана үрп-адаттардын коммуникативдик системасындагы статусун (ордун) жана ролун кыргыз элинин салттарынын мисалында көрсөтүп берүүгө арналды. Маалыматташкан коомдо, радио, телевизор, газета, журнал, чөнтөк телефон, Интернет сыяктуу маалымат булактардын катарында маалыматтык бир кабар бере турган, адам баласына жол көргөзө турган негизги бир булак көңүл сыртында калып жатат десек болот. Бул – азыркы ааламдашуу заманында өтө керектүү маалымат берүүчү феномен – ата-бабалардан калган үрп-адат, салт-санаа, ритуалдар деп белгилейт элек. Айтылуу феномендер этнография, антропология илимдери тарабынан изилденгени менен, коммуникация илиминде, үрп-адат, каада- салттардын – коммуникативдик кызматка, даражага ээ экендигин айкындаган эмгектер жокко эсе. Ушундан улам биз диссертациялык ишибизде үрп-адат, салт-санаа, ритуалдарды маалымат булагы катары карап, алардын маанисин ачып, каада-салттарды бабалардан калган код катары кабыл алып, декодификация маселесин козгоо менен бирге, айтылуу түшүнүктөрдүн коммуникативдик системада ээлеген ордун жана кызматын көрсөтүү башкы максатыбыз катары белгиледик. Ишибиздин методологиясы - коммуникация жана маданият теорияларынын негизги багыттары болду; анын ичинде коммуникация системасы жана маданият түшүнүктөрү методологиялык өбөлгөнү түздү; каада-салт, үрп-адат жана ритуалдар жөнүндө жалпы түшүнүктөрүнүн аныктамалары келтирилди, алардын коммуникация жана маданиятта ээлеген статусу (орду) жана ойногон ролу айкындалды.Кыргыз этноними, кыргыз элинин кыскача тарыхы, маданияты жөнүндөгү изилдөөлөргө токтодук, кыргыз маданиятындагы каада-салт, үрп-адат жана ритуалдардын ордун иликтедик; кыргыз салттарынын коммуникативдик ролун талдап, аларды ата-бабалардан жиберилген код катары карап, декодификация маселесине токтоп, маанилерин ачканга аракет кылдык. Бүт каада –салттар, ритуалдар – адамдын туруктуу, бакубат, коопсуз жашоосун көздөгөн феномендер экенин далилдегенге аракет кылдык. Тышкы табияттын жана ички адамдын жаратылышын сактоого багытталганын байкап, ритуалдардын баарын – Экокод, экологиялык код деп баамдаганды туура деп таптык. Муну–табигый илимдер (физика, биология, химий, математика, астрономия ж.б.) менен интеграцияланганда гана илимий түрдө далилденүүсүн айтабыз. Бул – келечектеги ишибиздин максаты деп тыянак жасадык.Ачкыч сөздөр: Каада-салт, үрп-адат, ритуал, коммуникативдик система, коммуникация, код, декодификация, экокод, маалымат, ааламдашуу, статус, коммуникативдик ролу, интеграция.

Bu tez çalışmasında gelenek-görenek, örf- adet ve ritüellerin iletişim sistemindeki yeri (statüsü) ve rolü incelenmeye alındı. Gününümüz enformasyon toplumunda radyo, televizyon, gazete, dergi, cep telefon, internet gibi enformasyon kaynaklarının yanında başka bir enformasyon kaynağı olan gelenek-görenekler göz ardı edilmekte. Biz gelenek-görenek, örf-adet ve ritüelleri değerli enformasyon içeren bir fenomen olarak kabul etmek gerektiğini düşünüyoruz. Elbette, söylediğimiz fenomenler etnograf, antropolog, dilbilimci, tarihçi, felsefeciler tarafından araştırılmakta. Ancak iletişim biliminin bağlamında görenekler, adetler ve ritüellerin iletişimsel işlevini, iletişim sistemindeki yerini araştıran çalışmalar yok sayılıyor. Bundan dolayı, bu tezde gelenek-görenekler, adetler ve ritüellerin iletişim sisteminde özel yeri, fonksyonlarının olduğunu belirterek, onu kanıtlamaya çalışılacaktır.Metogolojinin temelinde gelenek-görenekler, adetler ve ritüelleri araştırmaya yönelik bilimsel çalışmalar, iletişim ve kültür alanındaki genel teoriler kullanıldı. Onun içinde iletişim sistemi ve kültür anlayışları analiz edilip, gelenek-görenek, adet ve rituellerin iletişim sistemi ve kültürdeki yeri belirlendi.Çalışma, Kırgız gelenek-göreneklerinin örneği üzerinde yapıldığı için, 'Kırgız' teriminin kökeni, Kırgız toplumunda geleneğin rolü kısaca anlatıldı. Kırgız geleneklerinin iletişim sistemindeki rolü incelenerek, kodçözümünün sonucunda geleneklerin dış ve iç doğayı korumaya yönelik olduğu tespit edilmiş. Tüm gelenekler belli bir ekolijik-kod içerir. Ama bu hipotezi kanıtlamak için kimya, biyoloji, fizik, matematik, astronomi gibi doğa bilimler ile işbirliği yapılması gerektiğini vurgulamak önemlidir.Anahtar kelimeler: Gelenek, örf-adet, ritüel, iletişim sistemi, enformasyon, kodçözümü, ekolojik kod, status, iletişimsel rol, globalleşme