Kırgızistan'da tüketici davranışlarını etkileyen faktörlerin analizi:tekstil ürünleri sektöründe bir araştırma

Abstract

Кыргызстандын текстиль индустриясы акырындык менен кайрадан жандана баштады. Мамлекет тарабынан да текстиль ѳндүрүшүнѳ ѳзгѳчѳ кѳңүл бурулуп, бу тармакты инвестиция кылуу да жолго коюлууда. Өлкөдөгү текстиль ѳнѳр жайын ѳнүктүрүү кардарлардын даяр кийим-кечеге болгон суроо-талаптарын канааттандырууга, аларды үйрѳнүүгѳ ѳбѳлгѳ түзѳт. Бул магистрдык диссертацияда керектөөчүнүн суроо-талабына түздѳн-түз же кыйыр таасир берген факторлорду статистикалык моделдер аркылуу изилдөө ыкмасы колдонулду.Магистрдык диссертациянын биринчи киришүү бабында керектөөчүнүн суроо-талабы жана керектөөчүлѳргѳ жеткирүүнүн жолдорун иштеп чыгуу концепциясы анализге алынды. Ошондой эле керектөөчүнүн суроо-талабы жана ага карата жасалуучу мамиленин моделдери талдоого алынган. Экинчи бапта керектөөчүнүн суроо-талабына карата болгон мамилеге таасир берген факторлор –маданий факторлор, коомдук факторлор, жекече факторлор жана психологиялык факторлор жѳнүндѳ айтылып, кардардын сатып алуусуна түрткү берген шарттар жана сатуу процессинин жүрүшү изилденет.Илимий иштин үчүнчү бабы диссертациянын практикалык анализин жүргүзүүгѳ жана анын этаптарына арналган. Бул бөлүмдө сурамжылоонун эң жѳнѳкѳй ыкмасы аркылуу 457 анкета чогултулган. Изилдөөгѳ алынган даталар Sproles жана Kendall (1986) шкаласы менен ѳлчѳнгѳн. Жыйналган даталардын тактыгы, тууралыгы аныкталгандан кийин (explanatory factors analysis EFA) жыйынтыкталып (conformatory factors analysis CFA), негизинен кардардын сатып алуу чечими тѳрт өлчөм болуп аныкталган. Сатып алуу чечими өлчөмдөрүнө таасири болгон факторлордун түрлөрү өзгөргүч чоңдуктардын иреттүү логит iv(ordinal logit) модели менен аныкталат. Иреттүү логит моделдеринде кѳрсѳтүлгѳн өзгөргүч чоңдуктар кардарлардын жыныстык ѳзгѳчѳлүгүнѳ, алган кирешесине, өскөн чөйрөсүнѳ жана үй-бүлөдѳ иштегендердин санынан кѳз каранды экендиги такталган. Ошондой эле, керектөөчүлөрдүн сатып алуучу жерлерди тандоосу жана ашык акчасын коротуу процессине мультиноминалдык логит (multinominal logit) модели аркылуу анализ жүргүзүлгѳн. Анын натыйжасында үй-бүлөнүн жалпы кирешеси, социалдык абалы жана туулуп өскөн жеринин таасири керектѳѳчүнүн тандоосунда башкы көрсөткүч экендиги аныкталды.Даталык анализ жүргүзүүнүн жыйынтыктары IBM SPSS Statistics 21.0, IBM SPSS Amos 21.0 жана Stata/SE 12.0 тиркеме программаларынын жардамы менен чыгарылган. Ошондой эле, магистрдик эмгекте мындан башка дагы марка,мода, жаңычылдык, мезгилдик жана сапаттык ѳлчѳѳ бирдиктери аныкталгандыгы тууралуу жыйынтык чыгарылган.Ачкыч сөздөр: Кардарлардын суроо-талабы, керектөөчүнүн чечими, иреттүү логит, Кыргызстандын текстиль ѳнѳр жайы.

Kırgızistan'da son yıllarda tekstil sektörü tekrar canlanmıĢ olup, ülkenin yatırım konusunda öncelik tanıdığı sektörlerden biri haline gelmiĢtir. Bu geliĢmelerin ıĢığında ülkedeki hazır giyim tüketicilerinin tutum ve satın alma davranıĢlarının açıklanması önem kazanmaktadır. Bu amaçla, araĢtırmada tüketici satın alma davranıĢına etki eden faktörlerin istatistiksel modeller ile incelenmesi öngörülmüĢtür.Tezin ilk bölümünde tüketici ve tüketici pazarları kavramları açıklanmıĢtır. Bu açıklamaların yanı sıra, tüketici davranıĢı modelleri iki alt kısım altında detaylı olarak incelenmiĢtir. Ġkinci bölümde ise tüketici davranıĢında etkili olan faktörlerden kültürel, sosyal, kiĢisel ve psikolojik faktörler sırasıyla açıklanarak, tüketici satın alma karar sürecinin detaylı açıklanmasına yer verilmiĢtir.Üçüncü bölüm, araĢtırmanın uygulama aĢamasını içermektedir. Bu aĢamada, kolayda örnekleme yöntemiyle 457 anket toplanmıĢtır. AraĢtırma için gerekli olan veriler Sproles ve Kendall'ın (1986) ölçeği ile derlenmiĢtir. Toplanan verilerin güvenilirlik, Açıklayıcı Faktör Analizi (AFA) ve Doğrulayıcı Faktör Analizleri (DFA) yapılarak, araĢtırma için geçerli olan dört karar verme yaklaĢımı belirlenmiĢtir. Belirlenen yaklaĢımlara etki eden açıklayıcı değiĢkenler Sıralı logit modeli ile incelenmiĢtir. Sıralı logit modellerinde açıklayıcı değiĢkenlerden cinsiyet, aylık aile geliri, yetiĢtiği çevre ve ailede çalıĢan sayısı değiĢkenlerinin etkili olduğu belirlenmiĢtir. Diğer taraftan, tüketicilerin alıĢveriĢ yeri tercihi ve ekstra para değerlendirme tercihleri Multinominal logit modeli ile inclenmiĢ olup, aylık aile geliri, medeni durum ve yetiĢtiği çevre değiĢkenlerinin etkili olduğu saptanmıĢtır.Analiz sonuçları IBM SPSS Statistics 21.0, IBM SPSS Amos 21.0 ve Stata/SE 12.0 uygulama programları kullanılarak elde edilmiĢtir. Ayrıca tez aĢaması süresinde vibaĢka sonuçlara da ulaĢılmıĢtır. Bu sonuçlardan biri, BiĢkek örneklemi için dört farklı satın alma yaklaĢımın belirlenmesidir. Bunlar, marka ve moda odaklılık, yenilik odaklılık, zaman odaklılık ve kalite odaklılıktır.Anahtar kelimeler: Tüketici davranıĢı, Tüketici karar verme yaklaĢımı, Sıralı Logit, Kırgızistan'da tekstil.