Bütçeleme sistemlerinin gelişimi ve analitik bütçe sınıflandırması; Dz. K. K. lığı bütçesinin karşılaştırmalı analizi

Abstract

ÖZET Teknolojik gelişmeler, sosyal ve ekonomik hayata daha fazla müdahale etme ihtiyacı sonucunda devletlerin yerine getirdiği faaliyetlerin sayısı artmış, varolan faaliyetler ise derinlemesine genişlemiştir. Bunun sonucunda kamu harcamalarının miktarı artmıştır. Gün geçtikçe bu artış yükselerek devam etmiştir. Aynı durum gelirler için söz konusu olmamıştır. Kamu gelirlerinin kısıtlı oluşu beraberinde kaynakların etkin ve verimli kullanılması mecburiyetini getirmiştir. Kaynakların etkin ve verimli kullanılmasını sağlamak için de bütçe bir araç olarak kullanılmıştır. Bütçenin kapsamının genişlemesi ile birlikte rasyonel bütçeleme kavramı ortaya atılmıştır. Rasyonel bütçeleme kısaca kısıtlı kaynakların maksimum fayda sağlamak üzere ihtiyaç duyulan alternatif faaliyetlere dağıtılması anlamına gelmektedir. Ancak rasyonel bütçeleme sürecinin gerçekleştirilebilmesi için çağdaş bütçeleme sistemlerinin geliştirilmesine ihtiyaç duyulmuştur. Bütçenin etkinliğinin artırılması ve kontrolünün sağlanabilmesi için standart ve sürekli gözlenebilir verilerin elde edilmesine ihtiyaç vardır. Bu veriler bütçeleme sistemlerinin çok önemli bir parçası olan bütçe sınıflandırması ile elde edilebilmektedir. Bütçe sınıflandırması devletin yapmış olduğu faaliyetlerin milli ekonominin geneli ya da bir bölümü üzerindeki etkisini tespit etmek amacı ile geliştirilmiştir. Devlet faaliyetlerinin ekonomik etkilerini ölçmenin yanında ülkeler ve dönemler arası karşılaştırmalar yapılabilmesine de imkan vermektedir. Bütçeye konu olan gider kalemlerinin farklı nitelikleri sebebi ile ekonomi üzerinde farklı etkileri bulunmaktadır. Bütçe uygulama sonuçlarından standart ve gözlenebilir veriler elde edilebilmesi için de gider kalemlerinin sınıflandırılması gerekmektedir. Bütçe ile izlenmesi gereken en önemli hususlar devlet faaliyetlerinin kurumsal, fonksiyonel ve ekonomik özellikleridir. Günümüz koşullarında bir bütçe sisteminin etkinliğinden söz edebilmek için bu üç sınıflandırma türünü de içermesi gerekmektedir. Çalışmanın amacı bütçeleme sistemlerinin önemini ve günümüze kadar nasıl geliştiğini vurgulamak, Türk program bütçe sistemini uygulama açısından değerlendirmek ve program bütçe sınıflandırması ile analitik bütçe sınıflandırmasını karşılaştırmak suretiyle analitik bütçe sınıflandırma tekniğinin kamu harcamalarının izlenmesi açısından sisteme ne getirdiğini tartışmaktır.

ABSTRACT As a result of technological development and government's need to more participate in social and economic problems, the number of activities that governments perform had increased and also the existing ones widened deeply. Because of this, the amount of public spendings had got bigger and bigger by the time. But the same situation had not realized for the public revenues. Having scarce sources had forced governments to use these sources in more effective and efficient manner. In order to achieve this goal budget had been used as a very important tool. By the coverage of budget widens, the concept of rational budgeting had been started to be talked. In brief words rational budgeting means that allocation of scarce sources to the necessary alternative activities in order to gain maximum benefit. But at the same time to realize the rational budgeting it was necessary to develop contemporary budgeting systems. In order to increase the effectiveness of budgeting systems and to control it, standard and permanently observable data was needed. Nowadays this data is obtained via budget classification techniques which is very important part of budgeting systems. Budget classification techniques is developed to determine the effect of government activities on the whole or part of economy. Beside this, it is used to compare the results of international and inter seasonal activities. Expense types effect economy in different manner according to their different quality. To obtain standard and observable data from the budget application results, the expense types should be classified according to their quality. The most important data that should be obtained by budget is institutional, functional and economic quality of government activities. An effective budget system should consist all of these expense classification types. The aim of this study is to emphasize the importance and development of budgeting systems, evaluate the application of Turkish program budgeting system and argue the profits of analytical budget classification from the point of observance of expense by comparing the program budget and analytical budget classification techniques.