İş stresi ve iş doyumu: Kara Kuvvetleri Komutanlığında görev yapan muvazzaf subay ve astsubaylar üzerine uygulamalı bir çalışma

Abstract

İş stresi ve iş doyumsuzluğunun hem çalışanlar hem de organizasyonlar açısından olumsuz bazı sonuçlara yol açabileceği bilinmektedir. Askerlik mesleği de `stresli` olduğu düşünülen bir meslektir. Ülkemizde, askeri personelin iş stresi ve iş doyumu konusunda yapılan araştırmaların sayıca ve içerik yönünden yetersiz olmasının yanı sıra, Kara Kuvvetleri Komutanlığında görev yapan subay ve astsubayların yaşamakta oldukları iş stresi ve iş doyumsuzluğunun, hem bu personel hem de kara kuvvetleri için önemli bir takım problemler yaratabileceği düşünüldüğünden, bu çalışmanın yapılmasına karar verilmiştir. Bu çalışma ile Kara Kuvvetleri Komutanlığında görev yapan subay ve astsubayların, yaşadıkları stres belirtileri, iş doyumları ve iş yeri stres algılarının tespit edilmesi; iş doyumu ve stres belirtilerinin işyeri stres faktörleri, strese yatkınlık, sağlık durumu, sosyal destekten yararlanma ve çeşitli demografik değişkenler ile olan ilişkilerinin ortaya konması ve yapılan tespitler ışığında, personelin işyeri stres algısı ve stres belirtilerini azaltacak, iş doyumunu ise artıracak çözüm önerilerinin getirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla, Ankara ve Malatya illerinde görev yapan personel arasından rastgele seçilen toplam 460 subay ve astsubay üzerinde bir uygulama yapılmıştır. Çalışmada, Türkiye'de standardizasyonu yapılmış ya da geliştirilip psikometrik özellikleri değerlendirilmiş olan, `Askeri Ortamlarda Stres Yaratan Faktörler ölçeği`, `Kısa Semptom Envanteri`, `İş Doyumu ölçeği`, Strese Yatkınlık ölçeği` ve `Sosyal Destek ölçeği` kullanılmış, ayrıca personelin yaşadıkları fiziksel ve ruhsal sağlık sorunlarını tespit etmeye yönelik sağlık ölçümleri yapılmıştır. Araştırma sonucunda, personeli en fazla tatmin eden iş doyumu boyutunun, `kişiler arası faktörler` olduğu tespit edilmiştir. `Fiziksel koşullardan` alınan doyum nispeten yüksek seviyede çıkarken, `bireysel faktörler`, `kontrol/özerklik` ve `işletme politikalarından` alınan doyumun nispeten düşük seviyede olduğu, `ücretten` alınan doyumun ise en düşük seviyede olduğu görülmüştür. Bunun yanında, iş doyumu ile stres belirtileri, işyeri stres algısı, strese yatkınlık, halihazırda yapılan göreve alışma ve fiziksel sağlık durumu arasında negatif; sosyal destek, statü ve tecrübe arasında pozitif korelasyonlar olduğu tespit edilmiştir. Bulgular, literatür ile uyumludur. Ayrıca, tecrübenin stres belirtileri üzerinde temel etkisi olduğu, tecrübe ve görev yeri ile yaş ve eşin çalışmadurumunun iş doyumunu birlikte etkiledikleri de bulunmuştur, iş doyumunu yordayan değişkenlerin, mesleğe özgü sorunlar, kişiyi strese yatkın kılan yaşam alışkanlıkları, amirlerin kişiliğine yönelik olumsuz algılar, depresyon belirtileri ve sosyal destekten faydalanma olduğu görülmüştür. Bulgular, K.K.K.lığı personelinin iş doyumlarının nispeten düşük seviyede olduğunu ve özellikle bireysel faktörler, kontrol/ özerklik, işletme politikaları ve ücretten alınan doyumda sorunlar olduğunu düşündürmektedir. Yaşanan stres belirtileri ele alındığında, mevcut araştırma örneklemi kapsamında, hostilite ve depresyon en sık görülen stres belirtileri olmuştur. Personelin yaşadığı somatizasyon belirtilerinin, ayrıca, stres belirtileri yönünden sivil bir öğrenci grubu ile karşılaştırıldığında da yüksek seviyede olduğu görülmüştür. Uyum sorunu yaşayan bir öğrenci grubu ile yapılan karşılaştırmalar sonucunda da, araştırma örneklemi içerisinde stres belirtileri yüksek olanların, uyum sorunu yaşayanlardan da fazla stres belirtisi yaşadıkları gözlenmiştir. Bu bulgular, ömeklemin stres belirtilerinin, somatizasyon ve kısmen de hostilite belirtisi hariç, normal seviyede olduğunu bununla birlikte örneklem içerisinde stres belirtileri yüksek olanların ciddi miktarda stres yaşadığını düşündürmektedir. Diğer bulgular, iş yeri stres algısı, strese yatkınlık, tecrübe, yaş, fiziksel, ruhsal ve ciddi sağlık sorunları ve çocuk sayısı arttıkça, stres belirtilerinin de arttığını, bununla birlikte stres belirtilerinin, statü ve sosyal destek arttıkça azaldığını göstermiştir. Bu bulgular da literatür ile uyumludur. Ayrıca, yaş ve eşin çalışma durumunun stres belirtileri üzerinde birlikte etkileşim etkileri olduğu görülmüştür. Stres belirtilerini yordayan değişkenlerin ise, strese yatkınlık, amirlerin yönetim tarzına ilişkin algılamalar, ruhsal ve fiziksel sağlık durumu, bireysel faktörlerden ve kontrol/özerklikten alınan doyum, statü ve çocuk sayısı olduğu bulunmuştur. Mevcut araştırmanın iş yerinde algılanan stres faktörleri ile ilişkili bulgularından bir tanesi, askerlik mesleğine özgü sorunlar ile amirlerin kişiliğine yönelik olumsuz algıların en yüksek algılanan stres faktörleri olduğudur. Bulgular, personelin iş yeri stres algısı ile; stres belirtileri, strese yatkınlık, yaş, tecrübe, çocuk sayısı ve fiziksel sağlık sorunları arasındaki ilişkinin aynı yönlü, iş doyumu ve statü arasındaki ilişkinin ise ters yönlü olduğunu göstermiştir. İş yeri stres algısı ile ilişkili bu bulgular da literatür ile örtüşmektedir. Astsubayların stres belirtileri ve iş yeri stres algılarının subaylardan daha yüksek, iş doyumlarının ise daha düşük olduğu da araştırmanın başka bir bulgusudur.

Job stress and job dissatisfaction are known to be the result of some negative outcomes for the personnel and the organization. Military occupation is also thought to be a stressful job. In our country, researches conducted on military personnel's job stress and job satisfaction are insufficient and it is thought that job stress and job dissatisfaction of officers and non-commissioned officers of Turkish Army result in some problems for both the personnel and the Turkish Army. These are the reasons behind the decision to conduct this research. One of the purposes of this research was to investigate the stress symptoms, job satisfaction and perceived job stress of the officers and non commissioned officers of Turkish Army. The other purpose was to establish the correlations between the stress symptoms, job satisfaction, perceived job stress factors, stress vulnerability, health problems, social support and some demographic variables. After this, it was aimed to make some suggestions about decreasing job stress perception and stress symptoms, and increasing job satisfaction of the personnel. The sample consisted of a total of 460 officers and non-commissioned officers randomly chosen among the personnel from Ankara and Malatya. The instruments used in this research are, `Stress Factors in Military`, `Brief Symptom Inventory`, `Job Satisfaction Scale`, `Stress Vulnerability Scale` and `Social Support Scale`, all of which were adapted or developed within the Turkish culture, with acceptable psychometric values. Personnel's psychical and cognitive health problems were also evaluated. It was found that, the highest job satisfaction factor was `interpersonal relations` at work. Satisfaction with `physical conditions` was relatively high, satisfaction with `individual factors`, `control/autonomy on the job` and `salary` was relatively low. Satisfaction with `organizational policies` was the lowest. There were negative correlations between job satisfaction and stress symptoms, job stress perception, stress vulnerability, getting used to present duty, physical health; positive correlations between job satisfaction and social support, statute and job experience. Findings were supported by the relevant literature. It was also found that experience had a fundamental effect on job satisfaction. Experience-place worked and age-occupational status of wife (whether the wife works or not) togetherinfluenced job satisfaction. Findings showed that, the factors which predicted job satisfaction were, `problems related to military`, `stress vulnerability`, `the negative apprehension about the personality of the commanders`, `depression symptoms` and `social support`. Findings revealed that, Turkish Army personnel's job satisfaction is relatively low, and there were problems about satisfaction with individual factors, control/autonomy, salary and organizational policies. This research showed that `hostility` and `depression` were the most frequently seen stress symptoms. Somatic symptoms of the sample were also high compared with a `normal` group of students' stress symptoms. In addition, stress symptoms of the `highly stressed group` in the sample were higher than the stress symptoms of a `stressed group of students`. Findings revealed that, generally speaking, level of the stress symptoms of this sample was normal, except somatization and hostility, but the highly stressed group was seriously stressed. Findings showed that, stress symptoms arise as the stress vulnerability, experience, physical, psychical and serious health problems, age and number of children arise; decrease as the status and social support increase. These findings are also supported by literature. Besides, it was seen that age and occupational status of wife together influenced stress symptoms. Stress vulnerability, problems arising from the management style of the commanders, psychological and physical health status, satisfaction with individual factors and control/ autonomy, status and number of children were among the factors which predicted stress symptoms. One of the findings of this research about the perceived job stress factors was, problems related to military and negative apprehension about the personality of the commanders were most frequently seen job stressors. Findings showed that, there was a positive correlation between job stress perception and stress symptoms, stress vulnerability, age, job experience, number of children, physical health problems and a negative correlation with job satisfaction and status. These findings about job stress perception also supported by literature. Another finding of this research was, non-commissioned officer's stress symptoms and job stress perception was higher than the officers' stress symptoms and job stress perception and their job satisfaction was lower than officers' job satisfaction.