Tehlikeli maddelerin taşınmasında çok tipli bir model önerisi ve bir uygulama

Abstract

Tehlikeli maddeler, kimyasal ve/veya fiziksel karakteristikleri nedeni ile çevreye ve canlılara zarar verebileceği için, bu maddelerin lojistiği diğer malzemelerden farklı olarak uluslararası mevzuatlarla denetim altında tutulmaktadır. Tehlikeli maddelerin sevkiyatında, yükleme ve boşaltma alanında bulunan insanlar için oluşan riskler, sevkiyatın bulunduğu güzergahta yaşayan insanlar için de geçerlidir. Tehlikeli maddelerin büyük bir kısmı kara yolu ile taşınmakta ancak demir yolunun maliyet avantajı da zaman zaman kullanılmaktadır.Bu çalışmada, Türkiye'deki tehlikeli madde üreticileri/ana depoları ile farklı şehirlerde bulunan kullanıcılar arasındaki taşımacılıkta oluşan maliyet ve risklerin en aza indirgenmesi problemi ele alınmaktadır. Literatürde sınırlı sayıda çalışmada patlayıcıların risk analizi ile karşılaşıldığından, taşınacak malzeme olarak patlayıcılar seçilmektedir. Maliyetin en aza indirgenmesi ve Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı'nın demir yollarının etkinliğinin arttırılması projesi kapsamında, taşıma tipi olarak kara yolu ve demir yolunun birlikte kullanıldığı çok tipli bir taşıma modeli oluşturulmaktadır. Problemin çözümü için doğrusal programlama ve `geleneksel risk` risk modeli kullanılmaktadır.Çalışma kapsamında, kara yolu ve demir yolu taşımacılığı kullanılarak, tehlikeli madde taşımacılığında oluşan maliyeti ve riskleri en aza indirgeyen bir iki amaçlı optimizasyon modeli geliştirilmektedir. Geleneksel risk yöntemi ile her şehir arası risk değeri hesaplanılarak taşıma için en uygun güzergah belirlenmekte, bu kapsamda hangi şehirlerin aktarma noktası olacağı değerlendirilmektedir. Risk profilinin belirlenmesinde, nüfus etkisi ve patlayıcı maddenin özelliklerinden yararlanılmaktadır. Patlayıcı etkisi için, bir kamu kurumunda en sık kullanılan patlayıcılardan biri seçilerek, bu malzemenin NATO teknik dökümanına göre risk hesaplaması yapılmaktadır. Nüfus etkisinin hesaplanması için ise Türkiye İstatistik Kurumu'nun 2013 yılı şehirlerin nüfus yoğunluğu verisi kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra demir yolu ve kara yolu taşımacılığında kullanılan sınırlamalar ve kurallar da bazı varsayımlarla modelin kısıtlarını oluşturmaktadır. Örnek olay çalışması kısmında ise model GAMS programında iki amaçlı, sadece maliyet amaçlı ve sadece risk amaçlı çözülerek elde edilen çıktılar değerlendirmektedir. Güzergah üzerindeki bir terör eylemi ya da yol yapım çalışması, o şehrin risk değerini arttıracağı için yapılacak yeni hesaplama sonucunda kullanıcıya her seferinde en uygun güzergah sunulmaktadır.

Because of the possibility of causing damage to the nature and people, transportation of dangerous goods are ruled by international regulations. The shipment of dangerous goods are associated with some risks not only for loading and unloading people living, but also in the route of the shipment. A large part of shipments sent using with highway, but using railway also has a big cost advantages.In this study, an optimization model is targeted which aims risks that occur during both types of shipments and costs minimizing. In the literature, there are limited works about the risk analysis of explosives, so for this study explosive materials are selected to be moved. In order to minimize the cost and increase the efficiency of railway, multimodal transportation is used which include highway and railway. Linear programming and `traditional risk` risk model is used to solve the problem.In the study, using road and rail transport, a multimodel two-objective optimization model which minimizes transportation cost and risks are developed. Traditional risk method is used for calculate between each city route transport risk value, and so it is considered to be which city will be the transfer point. In determining the risk profile, it is benefited from the population exposure and the explosive features. For explosive effect, one ofthe most commonly used explosive in a public institution is selected and for this explosive, risk assessment is calculated by the NATO technical documentation of this material. For the population exposure, TÜİK's data which includes the population density of the cities in 2013 are used. Furthermore, railway and highway transportion limitations are used with some assumptions. In the case study, model dissolved with two aims, only risk and only cost model in GAMS program and the resulting output are assessed. A terrorist act or road construction on your route will increase the risk of the city so, with the new calculation of the city is served the best route for every time.