Otizm spektrum bozukluğu olan çocuğa sahip ebeveynlere yönelik geliştirilen pekiştireç eğitim programının olumlu davranışların arttırılmasına etkisi

Abstract

Türkiye'de özel eğitime ihtiyacı olan çocukların ailelerinin olumlu davranışların arttırılması konusunda yeterlik düzeylerinin belirlenmesi ve bu düzeyin arttırılmasına yönelik çalışmalar sınırlıdır. Bu alanda ebeveyn eğitim programının çok sınırlı olması nedeniyle yapılacak olan bu çalışmanın alanında gelecek araştırmalara da ışık tutacağı söylenebilir. Bu araştırmanın amacı, otizm spektrum bozukluğu olan çocuğa sahip aileler ile bilimsel dayanaklı uygulamalara dayanan ve çocukların olumlu davranışlar sergilemeleri, bu davranışların artış ve genellemesini yapmalarını sağlamak amacıyla ebeveynler için geliştirilen Etkili Pekiştireç Kullanımı Eğitim Programının etkisini incelemektir. Bu çalışmada karma yöntemlerden keşifsel sıralı karma yöntem temele seçilmiştir. Çünkü çalışmaya önce nitel araştırma yöntemi ile başlanmıştır. Katılımcıların görüşleri alındıktan sonra veriler analiz edilmiş , daha sonra nicel aşamaya geçilmiştir. Araştırmanın nitel aşamasında ailelerin eğitim ihtiyaçlarını belirlemek için nitel araştırma yöntemi içerisinde yer alan yarı yapılandırılmış görüşme yöntemi aracılığıyla 10 ebeveyn ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın nicel aşamasında nicel araştırma yöntemlerinden ön-test son-test kontrol gruplu deneysel desen kullanılmıştır. Nicel aşamanın örneklemini çalışmaya katılan OSB'li çocuğa sahip 12'si deney grubu ve 12'si kontrol grubu olmak üzere 24 ebeveyn oluşturmaktadır. Araştırma verileri iki aşamada analiz edilmiştir. Nitel verilerin analizi için betimsel analiz, nicel verilerin analizi için sosyal bilimler için istatistik analiz programı (SPSS) kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre görüşmelere katılan ebeveynlerin tümü olumlu davranışların arttırılmasında pekiştirme ve pekiştireç kullanımı konusunda kendilerini yetersiz görmektedir ve bu konuda eğitim almak istediklerini belirtmiştir. OSB'li öğrencilerin olumlu davranışını arttırmak için geliştirilen Ebeveynlerin Etkili Pekiştireç Kullanımı Eğitim Programının etkililiğini belirlemek amacıyla araştırma kapsamında geliştirilen başarı testi deney ve kontrol gruplarına son-test olarak uygulanmıştır. Örneklem küçüklüğü ve normallik dağılım testi sonuçları dikkate alınarak gruplar arasındaki son-test puanlarının anlamlılığını test etmek üzere yapılan Mann-Whitney U testi sonuçları deney ve kontrol gruplarının ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık olduğunu ortaya koymaktadır. Deney grubun içerisindeki ön-test ve son-test puanları arasındaki anlamlılığını test etmek üzere yapılan Wilcoxon testi sonuçları puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık olduğunu ortaya koymaktadır. Uygulamadan üç hafta sonra katılımcılara kalıcılık testi uygulanmış ve son-test puanları ile karşılaştırılmıştır. İki test arasında yapılan analiz sonucu ortaya çıkan kalıcılık testi sonuçları deney grubu son-test ve kalıcılık testi puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık olmadığını ortaya koymaktadır. Etki boyutu değeri oldukça yüksek olarak tespit edilmiştir. Bu bulgular ışığında programın yüksek etkili bir aile eğitim programı olduğu söylenebilir.Anahtar Kelimeler: aile eğitimi, pekiştirme, pekiştireç, otizm spektrum bozukluğu, karma yöntem, aile eğitim programı, özel eğitim, davranış kazandırma, Türkiye

Studies determining the proficiency level of parents on increasing the positive behavior of their children with special educational needs are limited in Turkey. This study, due to the very limited parent education program in this field, may shed light on future research in the field. This study aims to examine the effect of the Effective Reinforcement Use Family Training Program, which was developed for families with children with autism spectrum disorder. The program is based on scientific-based practices and developed to ensure that children exhibit positive behaviors, increase and generalize these behaviors. In this study, the exploratory sequential mixed method, which is one of the mixed methods, is used. The study was first started with a qualitative method. After taking the opinions of the participants, the data were analyzed and then the quantitative phase was started. In the qualitative phase of the study, interviews were conducted with 10 parents using the semi-structured interview to determine the educational needs of the families. In the quantitative phase of the study, an experimental design with pre-test post-test control group was used. The sample of the quantitative phase consists of 24 parents with children with ASD. Research data were analyzed in two stages. Descriptive analysis was used for the analysis of qualitative data, and the statistical analysis program for social sciences (SPSS) was used for the analysis of quantitative data. According to the findings of the research, all parents who participated in the interviews saw themselves insufficient in the use of reinforcement to increase positive behavior and stated that they wanted to receive training on this subject. To determine the effectiveness of the Effective Reinforcement Use Family Training Program developed to increase the positive behavior of students with ASD, the achievement test developed within the scope of the research was applied to the experimental and control groups as pretest and post-test. Considering the sample size and normality distribution test results, Mann-Whitney U test conducted to test the significance between the posttest scores of the groups revealed a significant difference between the means of the groups. According to the results of the Wilcoxon test conducted to test the significance between the pre-test and post-test scores in the experimental group there is a significant difference between the experimental group pre-test and post-test mean scores. The retention test was applied to the participants three weeks after the application and compared with their post-test scores. The analysis between the two tests reveals that there is no significant difference between the experimental group posttest and retention test mean scores. In the light of these findings and effect size analysis, the program may be regarded an effective family training program.Keywords: family education, reinforcement, reinforcer, ASD, mixed research, family training program, special education, behaviour support, Turkey