Memlûkler Döneminde Antakya (1268-1516)

Abstract

Bu çalışmada Anadolu'nun kadim şehirlerinden biri olan Antakya'nın 1268-1516 yılları arasındaki tarihinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu dönemde Antakya, Memlûk Devleti'nin hâkimiyetindedir. Memlûk Devleti, Mısır ve Suriye gibi iki önemli merkezi tek idare altında birleştirmiş ve bu coğrafyada 267 yıl varlığını sürdürmüştür.Çalışmanın konusu ile ilgili olarak Memlûk dönemine ait ana kaynaklardaki bilgiler değerlendirilmiş ve günümüzde yapılan tetkiklere de bakılmıştır. Yaklaşık 248 yıl Memlûk hâkimiyetinde kalan Antakya ve çevresinin Memlûkler tarafından fethedilmesi incelenmiş; şehrin Memlûkler dönemindeki idarî, iktisadî, sosyal ve fizikî durumu ile nüfusu kaynakların izin verdiği ölçüde ortaya konulmuştur.Sultan Baybars, Memlûk tahtına çıktığı zaman Memlûk Devleti bir kaç taraftan düşmanla kuşatılmıştı. Bunların başında her zaman için Memlûklere karşı ortak hareket etme ihtimalleri olan Moğollar, Haçlılar ve Kilikya Ermenileri geliyordu. Baybars, ülkesinin dış düşmanlarına karşı sistemli bir dış siyaset takip etmiş; Moğollar, Kilikya Ermenileri ve Haçlılara karşı mücadeleye öncelik vermiştir. Nitekim Haçlılara karşı mücadelesinde 1268'de Antakya'yı fethederek Haçlılara büyük bir darbe indirmiştir.Antakya'nın fethiyle birlikte Haçlıların bölgedeki varlığı sarsılmaya başlamıştır. Fetihten sonra bölgede iskân faaliyetlerine önem veren Sultan Baybars, Moğol istilasından kaçıp gelen Türkmen boylarını Antakya ve çevresine yerleştirmiştir. Böylece Antakya ve çevresi, Türkmenlerin-Türk göçebe unsurunun belli başlı yurtlarından birisi olmuştur.Memlûkler döneminde Antakya, Biladu'ş-Şam bölgesinde Memlûk Devleti'nin kuzey sınırında yer alan şehirlerden biri olup Memlûk idarî taksimatında Halep niyâbetine bağlıydı. Antakya valiliği; `Onlar Emiri`, Emiru'l-Aşarat rütbesine haiz bir emir tarafından yönetilirdi. Bu dönemde Antakya, tarihteki parlak günlerine dönemedi ama coğrafî konumu itibariyle hem Şam ve Mısır'ın güvenliğinin sağlanması hem de Kilikya'ya ve Anadolu'nun iç bölgelerine sefere çıkan Memlûk ordusu için jeo-stratejik bir öneme sahipti ve bir `ordugâh` durumundaydı.Kuruluşundan itibaren muazzam surları ve müstahkem kalesi, temiz havası, bol suyu ve mümbit arazisi ile dikkat çeken Antakya, Memlûkler zamanında küçük bir İslam şehri hüviyetindedir. Şehir merkezinin nüfusunun tamamı Müslüman olup çoğunluğu Türkmenler oluşturmaktadır. Şehrin surları dâhilinde çok sayıda çarşı, dükkân, cami ve mescit bulunmaktadır.Antakya, Memlûk döneminin sonlarına kadar jeo-stratejik önemini korumuştur. Sultan Kayıtbay, Memlûk-Osmanlı mücadelesinin yoğun yaşandığı bir dönemde savunmasını güçlendirmek amacıyla askerî ve siyasî durumu yerinde görmek için 1477'de, Mısır'dan Bilâd-ı Şam'ın kuzeyine sefere çıkmıştır. Bu sırada Antakya ve Bagras'ı ziyaret etmiş, Antakya'da üç gün konaklamıştır. Nihayetinde 1516'da Halep'in kuzeyindeki Merci-Dâbık'da yapılan savaşı Memlûkler kaybedince, Antakya ve çevresinde 248 yıl süren Memlûk hâkimiyeti sona ermiş; Osmanlı dönemi başlamıştır.Anahtar Kelimeler: Antakya, Memlûkler, Baybars, Haçlılar, Türkmenler, Bagras, Kusayr

In this research, it is aimed to explain the history of Antioch, one of the oldest cities in Anatolia, between 1268 and 1516. Antioch was a part of the Memluk state. The Memluks were able to achieve to combine two important centres; namely, Egypt and Syria under their dominion. Their existence sustained for 267 years in this region.In terms of the research topic, information in the primary sources on the reign of the Memluks was evaluated and focused on recent critiques. Approximately 248 years ago, the conquest of Antioch and surrounding by the Memluks was investigated and economic, social, administrative and physical status of the city were put forward in accordance with the population record.When the Sultan Baybars ascend to the Memluk thrown, the state was surrounded by enemies such as the Mongols, the Crusades and Armenians of the Cilicia. Baybars followed systemic foreign policy against the enemies and fought them. Consequently, he defeated the Crusades and he conquered Antioch in 1268.As a result of the conquest of Antioch, the existence of the Crusades began to shake. After the conquest, the Sultan Baybars paid attention to relocation policies. Turkomen tribes were settled down around Antioch and its environment. Therefore, the region became the main habitat for Turkomen. Antioch under the Memluks realm was one of the northern cities of the Memluks in the greater district of Damascus and it resided in the Aleppo Province administratively. The city was govern by emeers who had been honoured as Emiru'l-Aşarat. In that era, Antioch did not keep its glorious days, but it had geo-strategic importance for the border security of Damascus and Egypt and the Memluk army that campaigned into Anatolia and Cilicia. It became an encampment.Since the establishment of Antioch, it had enormous walls, fortified castle, clean air, water sources and fertile territory. It became a small Islamic city under the Memluk era. The population of the city was Muslim and mainly consisted of Turkomen. Within the walls, there were a lot of bazaar, shops, mosques and prayer rooms.Antioch kept its geo-strategic importance until the late of the Memluk era. Sultan Kayıtbay campaigned to the north of Bilâd-ı Şam from Egypt in order to enhance its defending and to consider military and political situation in 1477 that the struggle between the Ottomans and Memluks reached at picked. Also he visited Bagras and stayed three days in Antioch. Later on, the dominance of Memluks came to a close after 248 years when they was defeated in the war taking place in Merci-Dabık, the north of Aleppo, in 1516, so the dominance of the Ottoman Empire.Keywords: Antioch, Memluks, Baybars, Crusades, Turkomen, Bagras, Kusayr