Muhammed Yahya Hafızî Jawzjanî (Hayatı, sanatı ve eserleri)

Abstract

Şiir, tarihin en eski dönemlerinden günümüze kadar en çok ilgi gösterilen ve tarihboyunca binlerce kez tanımlanan kavramlardan biridir. Bu tanımlamaların da büyükoranda birbirinden farklı olduğu dikkat çekmektedir. Çünkü çoğu zaman duygularaseslenen şiir, farklı yorumlara açık bir edebi tür olmasıyla da temayüz etmiştir. Busebeple şiirin kesin bir tanımının yapılması oldukça zor bir hal almıştır. Şiir, Türkçesözlükte, `Zengin sembollerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kullanımıyla ortayaçıkan, hece ve durak bakımından denk ve kendi başına bir bütün olan edebi anlatımbiçimi, manzuma, nazım, koşuk` şeklinde ifade edilmiştir. Bu tanımda `sembol,ritim, uyum` ve `bütünlük` kavramı dikkati çekmektedir. Bu kavramların pek çokşiir için anahtar kelimeler olduğu söylenebilir. Türk ve dünya edebiyatında şiirin dinîtörenlerde söylenen ahenkli sözlerle birlikte ortaya çıktığı ve edebi türlerin en eskisiolduğu bilinmektedir. Şiir geleneğinde icracı, nazım birimi, nazım biçimi gibi önemlimusiki aleti eşliğinde şiirler söylemiştir. Bu icracılar ayrıca hekimlik, din adamlığı,büyücülük, rakkaslık, musikişinaslık gibi birçok görevi de üstlenmiştir.Özbekler ana yurtları olan Türkistan'dan yaşanılan bazı sebeplerden dolayı çeşitlicoğrafyalara göç etmişlerdir. Bu göçler sonucu Özbekler gittikleri yerlerde kendikültürlerini icra ederek yaymaya çalışmışlardır. Dolayısıyla da Özbek-Türkkültürünün bir parçası olan `ozanlık geleneği` nesilden nesile aktarılmayaçalışılmıştır.İslamiyet öncesi dönemde olduğu gibi kutsal görülen bazı olağanüstü özellikleresahip musiki aletiyle doğaçlama şiirler söyleyen ve hikâyeler anlatan ozanlarınizlerine Özbekistan'da 15. yüzyılda rastlanılmaktadır. Ozanlık geleneğinin devamı olarak düşünülen bazı ürünler ise 15. yüzyıldan itibaren Türkistan coğrafyasındagörülmeye başlanmıştır. Şiir tarzı ürünlerin önceki aşaması sayılan ve bu yüzyıldayaşayan şairler (saz şairleri) hakkında kesin bilgilere ulaşılamamaktadır. Birçok şaireğitim almadan kendini geliştirerek çeşitli eserler vücuda getirmişler ve böylelikledönemin sesi olmaya çalışmışlardır. Fakat bu coğrafyada yetişen şairlerin az sayıdaeseleri bulunmakla birlikte yazılan eserlerin teknik açıdan zayıf olduğu dabilinmektedir.15. yüzyıldan sonra Abu Sayıt Abulhayır, Şeybanı Han, Abdüllah Ensarı, Hamid,Üstat Abdül Metin ve Abdul Hakım Jawzjanî gibi birçok şair Afganistan'dangeçerler. Af kuzeyinde en son yüz yılda Özbek şairlerinin sayısı çoğalır. Halkşairlerinin yanında Seracıddın, Muhammed Abidi, Baba Abdal gibi şairler yüzyılınen başarılı halk şairleri arasında sayılır. 20. yüzyılda şiir geleneğinin önemininartmasında geleneğe bağlı ve bu geleneği devam ettirmekte kararlı olan şairlerinverdiği emekler elbette göz ardı edilmemelidir. Muhammed Kazım Emini, SayıtMuhammed Labıb, Şafıka Yarkın, Muhammed Halım Yarkın, Nurullah Altay,Muhammed Alım Kohken, Aşrep Azimî ve Ghulam Sahı Vekilzada yüzyılın diğerşairlerindendir.Bu çalışmada şiir geleneğine gönül vermiş bu geleneğin yaşatılması ve gelecekkuşaklara aktarılması için özveriyle çalışan 21. yüzyıl şairlerinden MuhammedYahya Hafızî Jawzjanî'nin hayatı, sanatı ve eserleri üzerinde durulmuş vegelenekteki yeri belirlenmeye çalışılmıştır.Çalışma, giriş, sonuç, şiir dizini, kaynakça, öz geçmiş ve ekler bölümleri dışında altıana bölümden oluşmaktadır. Giriş Bölümünde Özbek edebiyatında şiir geleneğiüzerinde durulmuş, Özbek şiir geleneğinin tarihi gelişimi ortaya konulmayaçalışılmıştır. Birinci Bölümde Muhammed Yahya Hafızî'nin hayatı ve şiir dünyasınageçişi ele alınmıştır. İkinci Bölümde Yahya Hafızî'nin eserlerin tanıtımıyla basımtarihi ve eserlerin özellikleri açıklanmıştır. Üçüncü Bölümde şiirlerinin nazım şeklive türü belirlenmiştir. Dördüncü Bölümde eserlerinden alınan şekil özellikleriaçısından şiirleri incelenmiştir. Beşinci Bölümde şiirler muhteva bakımından elealınmıştır. Altıncı Bölümde Muhammed Yahya Hafızî'nin Muhabbet NamehDivâni'nından 50 parça şiiri, Özbekçe ve Türkçe olarak aktarılmaya çalışılmıştır.Sonuç Bölümünde ise elde edilen bilgiler üzerinden genel bir değerlendirme yapılarak Muhammed Yahya Hafızî'nin geleneğe katkıları üzerinde durulmuştur. Buçalışmada halk bilimi araştırmalarında sıkça tercih edilen eserlerin inceleme yöntemikullanılmıştır.Anahtar Kelimeler: Türk Kültürü, Gelenek, Şiir Geleneği, Şiir Tarzı, Şiir, Muhammed Yahya Hafızî Jawzjanî.

Poetry is one of the concepts that has been of the most interest from the earliestperiods of history to the present day and has been described thousands of timesthroughout history. It is noteworthy that these definitions are also largely differentfrom each other. Because poetry, which often appeals to emotions, has also come to ahead with the fact that it is a literary genre that is open to different interpretations.For this reason, it has become very difficult to make a precise definition of poetry.The poem is expressed in the Turkish dictionary as `A literary narrative form, verse,nazim, koşuk, which emerges with rich symbols, rhythmic words, harmonious use ofsounds, is equivalent in syllables and stops and is a whole in itself.` In this definition,the concept of `symbol, rhythm, harmony` and `wholeness` attracts attention. It canbe said that these concepts are the key words for many poems. It is known that poetryin Turkish and world literature emerged with harmonious words spoken in religiousceremonies and is the oldest of the literary genres. In the poetry tradition, he sangpoems accompanied by important musical instruments such as the performer, thenazim unit, the nazim form. These performers also undertook many duties such asphysician, clergyman, witchcraft, rakkas, musician.Uzbeks migrated to various geographies due to some reasons experienced inTurkestan, their homeland. As a result of these migrations, Uzbeks tried to spreadtheir own culture by performing in the places they went. Therefore, the `poetictradition`, which is a part of Uzbek-Turkish culture, has been tried to be transmittedfrom generation to generation.As in the pre-Islamic period, traces of poets who sang improvised poems and toldstories with some extraordinary musical instruments with some extraordinaryfeatures were found in Uzbekistan in the 15th century. Some products, which areconsidered as the continuation of the poetic tradition, have started to be seen in the geography of Turkestan since the 15th century. precise information about the poets (sazpoets) who lived in this century, which is considered the previous stage of poetrystyle products, cannot be reached. Many poets developed themselves without trainingand created various works and thus tried to be the voice of the period. However,although there are few works of poets who grew up in this geography, it is alsoknown that the works written are technically weak.After the 15th century, many poets such as Abu Sayt Abulhay, Shaybani Khan,Abdullah Ansari, Hamid, Master Abdul Metin and Abdul Hakim Jawzjani passedthrough Afghanistan. In the north of Amnesty, the number of Uzbek poets increasedin the last hundred years. In addition to folk poets, poets such as Sarajiddin,Muhammad Abidi, Baba Abdal are considered among the most successful folk poetsof the century. Of course, the efforts of poets who are committed to tradition anddetermined to continue this tradition in increasing the importance of the poetrytradition in the 20th century should not be ignored. Muhammad Kazim Amini, SayitMuhammad Labib, Shafiqa Yarkin, Mohammad Halim Yarkin, Nurullah Altai,Muhammad Alim Kohken, Ashreb Azimi and Ghulam Sahı Vekilzada are otherpoets of the century.In this study, the life, art and works of Muhammad Yahya Hafızî Jawzjanî, one of the21st century poets who devoted his heart to the poetry tradition and worked withdevotion to keep this tradition alive and to transfer it to future generations, wereemphasized and his place in the tradition was tried to be determined.The study consists of six main sections except for the introduction, conclusion,poetry index, bibliography, resume and appendices. In the Introduction, the poetictradition in Uzbek literature is emphasized and the historical development of theUzbek poetry tradition is tried to be revealed. In the first part, the life of MuhammadYahya Hafizi and his transition to the world of poetry are discussed. In the secondpart, the history of publication and the characteristics of the works are explained withthe introduction of Yahya Hafızî's works. In the Third Part, the form and genre of hispoems are determined. In the fourth part, his poems are examined in terms of theshape characteristics taken from his works. In the Fifth Chapter, the poems arediscussed in terms of content. In the sixth chapter, 50 pieces of poetry fromMuhammad Yahya Hafizî's Muhabbet Nameh Divâni were tried to be transferred in Uzbek and Turkish. In the Conclusion Section, a general evaluation is made on thebasis of the information obtained and the contributions of Muhammad Yahya Hafizito the tradition are emphasized. In this study, the examination method of thefrequently preferred works in folklore researches was used.Keywords: Turkish Culture, Tradition, Poetry Tradition, Poetry Style, Poetry, Muhammad Yahya Hafızî Jawzjanî.