Doğu Karadeniz bölgesi dokumaları

Abstract

Dokumacılık, insanlığın var oluşundan itibaren görülmeye başlanmış olup, zamanla kompozisyon, renk ve üzerindeki motifleriyle üretildiği bölgenin coğrafik özelliklerini, flora ve faunasını, iklim şartlarını, inanç, örf, adet ve geleneklerini, geçmişte yaşanmış kültürlerin izlerini taşıyarak günümüze aktaran ürünler olarak sanat değeri taşımıştır. İlk dokumaların Orta Asya'da kullanıldığı, Türklerin yaşadığı bu bölgede yapılan kazı ve araştırmalar sonucunda kurganlardan ortaya çıkarılan ürünlerden anlaşılmaktadır. Türk topluluklarının daha sonrada bölgeden batıya doğru göç ederek gittikleri yerlere dokuma kültürlerini taşıdıkları bir gerçektir. Türkler, Anadolu topraklarına geldiklerinde burada yaşayan toplumların kültürleriyle karşılaştıkları ve etkileşim sonucu dokumacılık alanında da renk, teknik ve kompozisyon açısından bir zenginliğin olduğu düşünülmektedir. Doğu Karadeniz Bölgesi'nde Oğuzların bir kolu Üçoklardan Çepnilerin buraya gelip yerleştikleri görülmektedir. Çepni kültürü, bölgedeki Artvin, Bayburt, Giresun, Gümüşhane, Rize ve Trabzon'a gerçekleştirilen saha çalışmaları sonucunda tespit edilen dokuma örnekleri arasındaki benzerliklerden anlaşılmaktadır. Düz dokumalarda görülen teknik, malzeme, renk ve motifler açısından bazı isim değişiklikleri olmasına rağmen benzerlik söz konusudur. Kumaş dokumalarda da kullanılan iplik, tezgâh (kamçılı), araç ve gereçler, dokuma tekniğinde adeta bir üslup birliğinin olduğu söylenebilir. Halı ve düz dokumalarda genellikle bitkisel boyalarla boyanan yün ipliği kullanılmıştır. Düz dokumalarda yün ipliğinin dışında keçi kılı, kumaş dokumalarda ise pamuk, kenevir ve az miktarda ipeğin kullanıldığı görülmektedir. Doğu Karadeniz Bölgesi'nde, baharın gelmesiyle birlikte bölge halkının yaylaya çıkma geleneği hala devam etmekte ve yaptıkları dokumalar da yaşamlarında kullandıkları en önemli eşyalar arasında yer almaktadır. Dokumaların insan yaşamında önemli ihtiyaçlardan biri olması nedeniyle, kadınlar tezgâhlarını gittikleri yere götürmüş ve boş kaldıkları zamanlarında ihtiyaçları olan halı, kilim, heybe, çuval, çul, beşik örtüsü, peştamal, cecim, dastar, kolan gibi ürünleri dokumuş, ihtiyaç fazlası ürünleri de satarak geçimlerini devam ettirmek için kazanca dönüştürmüşlerdir. Saha çalışmalarında tespit edilen dokuma ürünlerini seccade, yolluk, yer yaygısı, duvar sergisi, divan yaygısı ve yastıklar, heybe ve çanta, çuval, ip, çul, cecim, beşik örtüsü, peştamal, peşkir, ehram ve omuz şalı oluşturmaktadır. İhtiyaçtan doğan bu dokumalar zamanla dokuma teknikleri, doğal boyalı iplikleri ve Orta Asya'dan günümüze gelen kültürün vesikaları olan motifleriyle sanat niteliği kazanmıştır. Bölgede yapılan saha çalışmalarında, günümüzde az olmakla birlikte dokumacılığın devam ettiği görülmektedir.Dokumalarda madalyonlu (göbekli), motiflerin diyagonal yerleştiği (sonsuzluk prensibi), mihraplı, zeminin yatay ve dikey bantlara ayrılmasıyla oluşturulan, simetrik, tasvirli (nesneli), ve yazılar olmak üzere zengin bir kompozisyon düzenlemesi yer almaktadır. Bölgede yapılan araştırmalar sonucu tespit edilen dokumalarda kullanılan motifleri ise geometrik, bitkisel, figürlü (insan / hayvan), sembolik motifler ile yazı ve tasvir (nesne / resim)ler oluşturmaktadır. Dokumalarda bulunan motifler ve düzenlenen kompozisyon şemaları Orta Asya'dan günümüze kadar süregelen kültür ve Anadolu'nun diğer bölgelerinde de kullanılmaya devam eden motif ve kompozisyonlarla benzer olup, bu geleneğin devamlılığını göstermesi açısından önemlidir.Anahtar Kelimeler: Doğu Karadeniz Bölgesi, dokuma, düz dokuma, halı dokuma, kumaş dokuma

Weaving has begun to be seen since the existence of humanity, and has carried the value of art as products that transmit the geographical features, flora and fauna, climate conditions, beliefs, customs, traditions and traditions of the region where it is produced with copmosomes, colors and motifs, and traces of cultures lived in the past. It is understood from the products unearthed from the kurgans as a result of excavations and researches in this region where the first weavings were used in Central Asia and the Turks lived. It is a fact that the Turkish communities then migrated from the region to the west and carried their weaving cultures to their destination. When Turks come to the Anatolian lands, it is thought that the societies living here encounter their cultures and there is a richness in terms of color, technique and composition as a result of interaction. In the Eastern Black Sea Region, it is observed that Çepnis from the Üçok, a branch of the Oguz settled here. Çepni culture is understood from the similarities between the weaving samples detected as a result of field studies carried out in Artvin, Bayburt, Giresun, Gümüşhane, Rize and Trabzon in the region. Although there are some name changes in terms of technique, material, color and motifs in plain weavings, there is a similarity. It can be said that there is a style unity in yarn, loom (flagellated), tools and materials used in fabric weaving, weaving technique. Wool yarns dyed with vegetable dyes are generally used in carpets and plain weaves. It is seen that goat hair is used in plain weaving besides wool yarn, and cotton, hemp and a small amount of silk are used in fabric weaving.In the Eastern Black Sea Region, with the arrival of spring, the tradition of the people of the region to go to the plateau still continues and the fabrics they make are among the most important items they use in their lives. Since textiles are one of the important needs in human life, women have taken their looms wherever they go and when they are empty, they have weaved products such as carpets, rugs, saddlebags, sacks, sackcloths, cradle covers, loincloths, cecim, dastars, girths and they also sold surplus products and turned them into earnings in order to continue their livelihood. The woven products identified in the field studies are prayer rug, runner, floor mat, wall exhibition, sofa mat and pillows, saddlebag and bag, sack, rope, sackcloth, cecim, cradle cover, loincloth, napkin, ehram and shoulder shawl. These weavings, born out of necessity, have gained artistic quality with weaving techniques, natural dyed yarns and motifs that are the documents of the culture from Central Asia. In the field studies carried out in the region, it is seen that weaving continues, although it is less today.The weavings include a rich composition arrangement including medallion (navel), diagonal placement of motifs (infinity principle), altar, created by dividing the floor into horizontal and vertical bands, symmetrical, depicted (with objects) and writings. The motifs used in the weavings determined as a result of researches in the region are geometric, floral, figured (human / animal), symbolic motifs, and writing and depictions (object / picture). The motifs and composition schemes in the weavings are similar to the motifs and compositions that continue to be used in the culture from Central Asia to the present day and in other regions of Anatolia, and are important in terms of showing the continuity of this tradition.Keywords: Eastern Black Sea Region, weaving, plain weaving, carpet weaving, fabric weaving