İştip'te Âyanlık: Nazırzâde Ailesi

Abstract

Doğu ve Batı arasında uzanan Rumeli toprakları, tarihte stratejik konumu itibari ileön plana çıkmış ve tarihsel süreçte pek çok istila ve egemenlik mücadelesine sahne olmuştur.Bu sebeple bünyesinde pek çok etnik ve dinsel unsura ev sahipliği yapmıştır. Bu durumRumeli'yi bir kültür ve medeniyet mozaiğine dönüştürmüştür. Eski yerleşim merkezlerindenbiri olan İştip, 1382 yılında Osmanlı egemenliğine girmiştir. Osmanlı Devleti, Rumeli'defethettiği topraklarda hâkimiyetini sağlamlaştırmak için tımar sistemini kullanmıştır.Toprağın denetimi konusu devlet ve özel kesimler arasında sürekli bir mücadeleyedönüşmüştür. Osmanlı toplum hayatı içerisinde denge unsuru olarak görülen âyanlar, eldeettiği avantajlar sayesinde giderek zenginleşmeye ve güçlenmeye başlamıştır. BöyleceOsmanlı Devleti'nin hâkim olduğu bölgelerde zaman içinde yerel güçler, toplumda ilerigelenler, önemli aileler ve hanedanlar ortaya çıkmıştır.Bu tez çalışmasında İştip şehrinin varlıklı ailelerinden olan Nazırzâdelerincelenmiştir. Nazırzâde Ailesi, 18. yüzyıl ortalarından itibaren İştip'te önemli bir âyan ailesiolarak zuhur etmiştir. Aile durumunu Tanzimat sonrasında da muhafaza etmiştir. Tezçalışmamızda, Nazırzâde Ailesi'nin nasıl güçlendiği, önemli aile üyelerinin kimler olduğu,nasıl ortaya çıktıkları, servetlerinin kaynağı ve büyüklüğü sorularına cevap aranmıştır.Ayrıca Nazırzâde Ailesi'nin İştip bölgesindeki âyanlık faaliyetleri, merkezi otorite veçevreleri ile olan ilişkileri, çiftlikleşme süreci, askeri, idari ve sosyal konularda üstlendiğigörevler, Osmanlı ve Balkan coğrafyasındaki etkinliği üzerinde durulmuştur. Bunun yanısıra, zengin çiftliklere sahip olan ailenin bölgedeki etkinliği, Nazırzâdelerin rakipleriyle vedevletle olan ilişkileri, mütevazi bir kasaba âyanının Rumeli âyanları içindeki yeri gibikonular ele alınmıştır. Bu bağlamda Nazırzâde Mehmed Ağa, Ahmed Ağa, Kör Ahmed Ağa,Ali Ağa'nın âyanlık faaliyetleri yakından incelenmiştir. Ayrıca, Nazırzâde Ailesi'nin, Osmanlıİştip'inde bıraktığı izler gözden geçirilmiştir.Anahtar Kelimeler: Balkanlar, Kuzey Makedonya, İştip, Âyan, Nazırzâde Ailesi,Muhallefât.

The Rumelia, which stretches between the East and the West, has come to theforefront in history due to its strategic location and has witnessed many invasions andsovereignty struggles in the historical process. For this reason, Rumelian lands hava hostedmany ethnic and religious elements. This transformed Rumelia into a mosaic of culture andcivilization. Shtip, one of the oldest settlement centers, came under Ottoman rule in 1382.The Ottoman Empire used the timar system to consolidate its sovereignty in the lands itconquered in Rumelia. The issue of control of the land turned into a constant strugglebetween the state and private sectors. The ayans (notables), who were seen as an element ofbalance in Ottoman social life, began to grow richer and more powerful thanks to theadvantages they gained. Thus, over time, local powers, social elites, and important familiesand dynasties emerged in the regions dominated by the Ottoman Empire.In the study, the Nazırzâdes, one of the wealthy families of the city of Shtip, wereexamined. The Nazırzâde Family emerged as an important notable family in Shtip in themiddle of the 18th century. The family maintained its status even after the Tanzimat. Thisthesis seeks to answer the questions of how the Nazırzâde family became powerful, who theimportant family members were, how they came into existence, the source and size of theirwealth. In addition, the activities of the Nazırzâde Family in the region of Shtip, theirrelations with the central authority and the other districts, the process of farming, the dutiesthey assumed in military, administrative and social matters, and their influence in theOttoman and Balkan geography were examined. Besides, issues such as the influence of thefamily with rich farms in the region, the relations of the Nazırzâdes with the state and theirrivals, and the place of a modest town ayan among the notables of Rumelia were discussed.In this context, the notable activities of Nazırzâde Mehmed Aga, Ahmed Aga, Kör AhmedAga and Ali Aga were closely examined. The traces left by the Nazırzade Family in OttomanShtip were also analyzed.Keywords: Balkans, North Macedonia, Shtip, Âyans, Nazırzâde Family, Inheritanceregisters.