Osmanlı Meclis-i Mebusanı'nda parlamenter denetim

Abstract

Osmanlı Devleti'nde Meclis-i Mebusan'ın açılışı anayasal sisteme geçildikten kısa bir süre sonra 1877'de İstanbul'da gerçekleşti. Parlamentoya, sınırlı da olsa hükümeti denetlemeye yönelik bazı denetim araçları verilmişti. Büyük bir coğrafyaya sahip olan Osmanlı Devleti'nin dört bir yanından başkente gelen mebuslar çok `milletli` bir meclis yapısı oluşturdu. 1878'de Osmanlı-Rus Savaşı nedeniyle parlamento tatil edildi. 1908'de II. Meşrutiyetin ilanı ile seçimler yapıldı ve parlamento yeniden faaliyete geçti. Bu dönemde Türkiye'de çok partili yaşam da başlamış oldu. 1909 anayasa değişikliği parlamenter denetime güç kazandırmanın yanında Meclis-i Mebusan'ın feshini zorlaştırdı. Mebuslar parlamenter denetim amacıyla başta istizah (gensoru) olmak üzere muhtelif denetim araçlarından yararlandılar. Birinci Dünya Savaşı sırasında İttihat ve Terakki mutlak gücünü korudu. Savaş'ın sonunda muhalefetin yeniden canlanması ile denetim yollarının kullanılması arttı. Bu çalışmada, Osmanlı Meclis-i Mebusanı'nın işleyişi, Mebusların öz geçmişleri, ilgi alanları, parlamenter denetimde oynadıkları roller, verdikleri istizahlar ve basında tuttukları yer üzerinden incelenmektedir.

The opening of the parliament in the Ottoman Empire took place in Istanbul in 1877, shortly after the constitutional system was adopted. Parliament was given some means of oversight, albeit limited, to control the government. Deputies who came to the capital from all over the Ottoman Empire, which had a large geography, formed a very `national` parliamentary structure. In 1878, the parliament was suspended due to the Ottoman-Russian War. In 1908, with the proclamation of the 2nd Constitutional Monarchy, elections were held and the parliament became operational again. In this period, the multi-party system started in Turkey. The 1909 constitutional amendment not only strengthened the parliamentary control, but also made the dissolution of the Parliament more difficult. For the purpose of parliamentary oversight, the deputies made use of various tools, especially istizah (gensoru). During the First World War, the Union and Progress maintained its absolute power. At the end of the war, with the revival of the opposition, the use of oversight methods increased. In this study, the functioning of the Ottoman Parliament is examined through the backgrounds of the deputies, their areas of interest, the roles they played in parliamentary control process, the motions of istizah they submitted and the press coverage about them.