Tasavvufî tefsirlerde Ülü'l-Azm peygamberler

Abstract

Sûfîlerin Kur'an âyetlerine getirdiği yorumlar, literatürde tefsir ve te'vilden farklı bir metod olarak `işârî tefsir` başlığında değerlendirilmiştir. Bu metodun temelinde akıl ve naklin dışında keşf ve ilhama dayalı olarak elde edilen bilgiler vardır. Sülûk ile hal ve makamlar elde etmesi, sûfînin okuduğu metinden derunî anlamlar çıkarmasına imkân tanımıştır. Kur'an'ın üçte ikisini oluşturan kıssalar arasında ülü'l-azm peygamberlerin kıssaları da önemli bir yer tutmaktadır. Kur'an kıssalarının ibret ve nasihat dolu içeriğinden sûfîler de istifade etmişler; tasavvuf klasiklerinde ve işârî tefsirlerde tasavvufî hayata dair pek çok ilke ve uygulamanın örneğini çıkarmışlardır. Bu araştırmada, ülü'l-azm peygamberlere ait kıssalar, tasavufî/işârî tefsirlerden hareketle incelenmiştir. İşârî tefsirin doğuşundan itibaren telif edilen köşe taşı denilebilecek nitelikteki eserler, tezin ana kaynaklarıdır. Araştırmada, iki sorunun cevabı aranmaya çalışılmıştır. Birincisi, giriş bölümünde ele aldığımız İslâm ilim geleneği içinde sûfî yorum metodunun diğer yorum metotlarından farkı ve dayandığı esaslar ile onu besleyen tasavvufî unsurlar nelerdir? Diğeri ise birinci, ikinci ve üçüncü bölümlerde incelediğimiz ülü'l-azm peygamber olarak kabul edilen Hz. Nûh, Hz. İbrâhim, Hz. Mûsâ, Hz. Îsâ ve Hz. Muhammed ile ilgili kıssalara dair işârî tefsirlerdeki yorumlar nelerdir? Ayrıca tasavvufî kavram ve uygulamaların bu yorumlara ne ölçüde eşlik ettiği de belirlenmeye çalışılan konular arasında yer almıştır. Tezde, farklı dönemlerde yazılmış sekiz işârî tefsir kaynağına müracaat edilerek çok geniş bir yelpazede, ülü'l-azm peygamberlerin kıssasına dair sûfî yorumun izi sürülmeye çalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Kıssa, Ülü'l-Azm Peygamberler, İşârî Tefsir, Velâyet, Sembol

The interpretation of the sufis on the verses of the Qur'an has been evaluated in the literature under the title of ishari tafseer as a method different from tafseer and ta'wil. On the basis of this method, there is information obtained based on discovery and inspiration besides reason and transmission. The story of the major prophets (ulul-azm) has an important place in the Quran. Sufis also benefited from the exemplary and advice-filled content of the stories of the Quran. They set out many examples of principles and practices related to sûfî life in classics sûfism and ishari commentaries. In this study, the stories of the major prophets have been analyzed based on sûfî/ishari commentaries. Since the emergence of the ishari tafsir, the works that can be called the cornerstone of the book are the main sources of the thesis. In the research, it was tried to find the answers of two questions. First, what are the differences between the sufi interpretation method and other methods of interpretation in the Islamic science tradition, and what are the principles on which this method is based and the sufi thought that feed it? In the second and third part, it is the determination of the interpretation method of the ishari commentaries in the interpretation of the stories about Noah, Abraham, Moses, Jesus and Muhammad who are accepted as the major prophets. In addition, the extent to which mystical concepts and practices accompany these interpretations is among the issues that are tried to be determined.Keywords: Story, Ulul-Azm Prophets, Sûfî Commentary, Guardianship, Symbol