İlâhî nakiller bağlamında Kur'ân'daki iktibâsların mâhiyeti

Abstract

Kur'ân'da ilâhî iktibâsların bir taraftan geçmişe dair bilgileri aktarması açısından panoramik muhtasar bir tarih el kitabı işlevine sahip olması diğer taraftan da geleceğe dair iktibâsları sunarak gayba dair hakikatler konusunda kapı aralaması, kelâmullâhın mâhiyetine dair kapsamlı bir çalışmanın yapılmasını gerekli kılmaktadır. Kur'ân'ın yaklaşık dörtte birini oluşturan ilâhî iktibâslar, içerdikleri zengin bilgiler ve derin hakikatler sebebiyle bidâyetten günümüze kadar ilim adamlarının dikkatini çekmiş ve bu konuda başta kısasü'l-Kur'ân türünde olmak üzere kayda değer bir literatür oluşmuştur. Bununla birlikte modern dönemde yapılan çalışmalar daha çok konunun tarihsel gerçekliği üzerine yoğunlaşmış ve konunun mâhiyeti i'câzü'l-Kur'ân, kelâm-ı mahkî ve halku'l-Kur'ân meseleleri bağlamında yeteri kadar incelenmemiştir. Alandaki boşluğu gidermeye yönelik bir katkı sunma sâikiyle yapılan bu çalışmada, i'câzü'l-Kur'ân, kelâm-ı mahkî ve halku'l-Kur'ân meseleleri bağlamında ilâhî atıfların mâhiyetinin; Kur'ân'da kavl-makûl olgusunun keyfiyetinin; kelâm-ı beşerin kelâmullâh olarak dönüşümünün ve kelâmcıların bu meselelere dair teorilerinin Kur'ân'a uyarladıklarında ortaya çıkan bazı çelişkilerin hatta tutarsızlıklarının izi sürülmüştür.Kur'ân'da ilâhî iktibâsların bir taraftan geçmişe dair bilgileri aktarması açısından panoramik muhtasar bir tarih el kitabı işlevine sahip olması diğer taraftan da geleceğe dair iktibâsları sunarak gayba dair hakikatler konusunda kapı aralaması, kelâmullâhın mâhiyetine dair kapsamlı bir çalışmanın yapılmasını gerekli kılmaktadır. Kur'ân'ın yaklaşık dörtte birini oluşturan ilâhî iktibâslar, içerdikleri zengin bilgiler ve derin hakikatler sebebiyle bidâyetten günümüze kadar ilim adamlarının dikkatini çekmiş ve bu konuda başta kısasü'l-Kur'ân türünde olmak üzere kayda değer bir literatür oluşmuştur. Bununla birlikte modern dönemde yapılan çalışmalar daha çok konunun tarihsel gerçekliği üzerine yoğunlaşmış ve konunun mâhiyeti i'câzü'l-Kur'ân, kelâm-ı mahkî ve halku'l-Kur'ân meseleleri bağlamında yeteri kadar incelenmemiştir. Alandaki boşluğu gidermeye yönelik bir katkı sunma sâikiyle yapılan bu çalışmada, i'câzü'l-Kur'ân, kelâm-ı mahkî ve halku'l-Kur'ân meseleleri bağlamında ilâhî atıfların mâhiyetinin; Kur'ân'da kavl-makûl olgusunun keyfiyetinin; kelâm-ı beşerin kelâmullâh olarak dönüşümünün ve kelâmcıların bu meselelere dair teorilerinin Kur'ân'a uyarladıklarında ortaya çıkan bazı çelişkilerin hatta tutarsızlıklarının izi sürülmüştür. Kur'ân'a yöneltilen tenkitlerin köklerini ve izlerini Tefsir ve Kelam literatürlerinde sürmek, aynı ve benzer eleştiriler konusunda ilk dönem ulemâsının tartışmalarını kavramaya ve bunları anlamlandırmaya katkı sunacağı düşünülmektedir. Bu sâikten hareketle çalışmada Tefsir-Kelam ilişkisi bağlamında ilâhî nakillerin yapısı ve tabiatının izi, söz konusu iki ilmin kitâbiyâtında sürülmüştür. Çalışmada ilâhî nakillerin mâhiyeti ve yapısı, kelâm-ı mahkî, halku'l-Kur'ân ve i'câzü'l-Kur'ân meseleleri açısından incelenmesi araştırmamızın temel konusunu oluşturmaktadır. Beşerî kelâma atıfta bulunan Kur'ân nazmının (metnin), nasıl olup da kelâmullâh olarak mütâlaa edildiği yönündeki farklı yaklaşımlar, Tefsir ve Kelam perspektifleriyle ele alınmıştır. Bu çalışmada temel konu/tema, 'Kelâm-ı beşerden iktibâslar yapan Kur'ân'ın bu ifadeleri Allah'ın sözü olabilir mi?' şeklindeki soruda yoğunlaşmıştır. Özet olarak denilebilir ki Kur'ân'da arkaik zamanlardan aktarılan ilâhî iktibâslar tefsîrî/manevî tercümeyle nakledilmesi sebebiyle kelâmullâh; nüzûl dönemi muhataplardan yapılan nakiller ise lafzî aktarım olması sebebiyle kelâm-ı 'ibâd olmaktadır.

On the one hand the divine quotations in the Qur'ân have the function of a historical panorama or a concise history handbook in terms of relating information about the past, on the other hand they open the door slightly on the truths related to the unseen (gayb) by presenting quotations about the future. This fact of Quran requires a comprehensive study on the nature of the speech of God. It is a known fact that the stories and parables have a long history in people's lives from the ancient times. The excerpts that consists of thoroughly fourth of Qur'ân are the center of interest of scholars from the revealing Qur'ân up to today and therefore, qisas al-qur'ân literature has come to existence. However, the current studies seem to mainly focus on historicity or being fables of these and the essence of Qur'ânic excerpts in the context of divine references, as well as in the light of i'jâz al-Qur'ân terminology while kalâm al-mahkî and khalq al-Qur'ân (the createdness of the Quran) fields don't catch sufficient attention in that vein. In the present study, drawing attention to the gab of the field, the essence of Qur'ânic excerpts in the context of divine references will be expressed in the light of i'jâz al-Qur'ân terminology, kalâm al-mahkî (reproduction) and khalq al-Qur'ân.It is thought that tracing the roots and hints of criticisms towards the Qur'an in the modern era will contribute to understand and make sense the discussions of the early scholars on the same and similar criticisms. Based on this motive, the structure and nature of the divine quotations were traced in the context of the relationship between Tafsir (Quranic Exegesis) and Kalâm (Theology). In this study, the examination of the nature and structure of Quranic excerpts in terms of the issues of al-kalam al-mahkî, khalq al-Qur'ân and i'jâz al-Qur'ân constitute the main subject of our research. The different approaches on how the Qur'ânic text referring and quoting the human speech is considered as the speech of God has been discussed with the perspectives of Tafsir and Kalam. Our main question in this study is focused on this question; 'Is the Qur'ân the word of God or not in terms of making quotations from the word of human beings?' In a nutshell, in the context of all the mentioned topics, it can be said that the divine quotations related from archaic times are the speech of God as they related in the way of tafsîrî/manavî (interpretive) translation; however, the quotations made from the interlocutors of the Qur'an are speech of human beings as they narrated word by word and letter by letter.