Cumhuriyet Dönemi Adıyaman nüfusu (1927-2000)

Abstract

Bu çalışma Adıyaman İlinin 1927-2000 yılları arasındaki nüfus sayımlarını kapsamaktadır. Adıyaman, tarih boyunca önemli bir yerleşim merkezi konumundaydı. Adıyaman, Paleolitik Çağ'dan itibaren Hititler, Kummuh Krallığı, Asurlular, Persler, Büyük İskender İmparatorluğu, Roma ve Bizans İmparatorluğu, Emeviler, Abbasiler, Hamdaniler, Eyyubiler, Anadolu Selçukluları, Memlukler, Dulkadıroğulları ve Osmanlıların idaresi altında kalmıştı.Adıyaman, Paleolitik Çağ'dan beri yerleşim merkezi olan bir şehirdir. Roma İmparatorluğu döneminde Adıyaman bir sınır şehri haline gelmişti. Bizans hâkimiyeti döneminde Adıyaman, bu özelliğini devam ettirdi. Adıyaman, 1097'de Birinci Haçlı Seferi sırasında Ermenilerin eline geçti. Adıyaman ve çevresi 1144-1230 tarihleri arasında Selçuklu-Artuklu-Eyyubî çatışmalarına sahne olmuş ve 1230'da Selçuklu hâkimiyetine girmişti.1243 Kösedağ Savaşı sonrasında Adıyaman ve çevresi Moğol hâkimiyetine girdi. Moğol devrinde Anadolu'ya gelen Harizmliler Samsat ve çevresini tahrip etmişlerdi. Daha sonra Samsat ve civarı Dulkadırlı Türkmenlerinin hâkimiyetine geçti. Samsat 1400/1401'de kısa bir süre de Timur'un yönetiminde kaldı. Dulkadıroğulları Beyliği, Memluklarına bağlı olarak Malatya, Hısnımansur ve Behisni bölgesine hüküm sürmüştü. Daha sonra bu bölge Memluk-Osmanlı hâkimiyet mücadelesinin sürdüğü bir coğrafya olmuştu.Osmanlılar Yıldırım Bayezid zamanında ilk kez Adıyaman, Besni, Kâhta ve Gerger çevrelerinde görüldüler. Kadı Burhaneddin'in beyliği 1394-1398 arasında, Hısnımansur, Besni ve Malatya bölgelerinde hâkimiyet kurmuştu. 1516'da Yavuz Sultan Selim'in Mısır Seferi esnasında Memluklere tabi olan Ayntab, Behisni ve Hısnımansur Osmanlı idaresine girdi. Hısnımansur, Osmanlı idarî teşkilatında 1519'da Behisni vilayetine bağlı bir nahiye olmuş, 1540'da Dulkadriye Eyâleti'nin merkezi Maraş'a taşındığından, Hısnımansur da Maraş sancağına bağlı bir kaza oldu. Hısn-ı Mansûr XIX. yüzyıla kadar Maraş'a bağlı olarak kaldı. Tanzimat'tan sonraki idari düzenlemeler sonucu 1841'de kaza, 1849'da Diyarbekir Sancağına bağlı bir sancak oldu. 1859'da Malatya Sancağına, 1883'te Malatya'nın Ma'mûretülaziz vilâyetine bağlanması ile Cumhuriyet'e kadar Ma'müretülaziz vilayetinin Malatya sancağına bağlı kaza konumunda kaldı. Hısnımansur'un adı Cumhuriyet döneminde 28 Aralık 1928'de Adıyaman olarak değiştirildi. Adıyaman, 14 Haziran 1954 tarihinde vilayet statüsü kazandı.Adıyaman'ın 1927-2000 tarihleri arasında yapılan nüfus sayımlarına göre gelişimini anlatan bu çalışma giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde nüfusun tanımı, dünyada ve Türkiye'de nüfus sayımları hakkında bilgiler verilmektedir. Birinci Bölümde Adıyaman'ın tarihi ve Cumhuriyet öncesi nüfusu ve 1927-1945 yılları arasında yapılan nüfus sayımlarının sonuçları anlatılmaktadır. İkinci Bölümde 1945-1970 yılları arasında yapılan nüfus sayımlarının sonuçları değerlendirilmektedir. Üçüncü Bölümde 1975-2000 yılları arasında yapılan nüfus sayımları sonuçları değerlendirilmektedir. Sonuç kısmında ise Adıyaman'ın 1927-2000 nüfus sayımları sonuçlarının değerlendirmesi yapılmıştır.

This study covers the population censuses of Adıyaman Province between the years 1927-2000. Adıyaman has been an important settlement center throughout history. Since the Paleolithic Age, Adıyaman had been under the rule of Hittites, Kummuh Kingdom, Assyrians, Persians, Alexander the Great, Roman and Byzantine Empires, Umayyads, Abbasids, Hamdanis, Ayyubids, Anatolian Seljuks, Mamluks, Dulkadıroğulları and Ottomans.Adıyaman is a city that has been a settlement since the Paleolithic Age. During the Roman Empire, Adıyaman had become a border city. During the Byzantine rule, Adıyaman continued this feature. Adıyaman fell into the hands of Armenians during the First Crusade in 1097. Adıyaman and its surroundings were the scene of Seljuk-Artuqid-Ayyubid conflicts between 1144-1230 and came under Seljuk rule in 1230.After the Battle of Kösedağ in 1243, Adıyaman and its surroundings came under Mongol rule. The Harizmians who came to Anatolia during the Mongolian period destroyed Samsat and its surroundings. Later, Samsat and its surroundings passed under the domination of Dulkadırlı Turkmens. Samsat remained under Timur's rule for a short time in 1400/1401. Dulkadirogullari Principality ruled over Malatya, Hisnimansur and Behisni regions, depending on the Mamluks. Later, this region became a geography where the Mamluk-Ottoman domination struggle continued.The Ottomans were seen for the first time around Adıyaman, Besni, Kahta and Gerger during the reign of Yıldırım Bayezid. The principality of Kadi Burhaneddin ruled over the Hisnimansur, Besni and Malatya regions between 1394-1398. Antep, Behisni and Hisnimansur, which were subject to the Mamluks during the Egypt Campaign of Yavuz Sultan Selim in 1516, came under Ottoman rule.Hisnimansur became a district of Behisni province in the Ottoman administrative organization in 1519. Due to the relocation of the center of Dulkadriye Province to Maraş in 1540, Hisnimansur became a district connected to the Maraş sanjak. Hısn-ı Mansûr remained a part of Maraş until the XIX. century. As a result of the administrative regulations after the Tanzimat, it became a district in 1841 and a sanjak of the Diyarbekir Sanjak in 1849. In 1859, Malatya was connected to the Sanjak, and in 1883, Malatya was connected to the Ma'muretulaziz province, and it remained in the district of Malatya sanjak of the Ma'muretulaziz province until the Republic. The name of Hisnimansur was changed to Adıyaman on 28 December 1928 during the Republican period. Adıyaman gained the status of a province on 14 June 1954.This study, which describes the development of Adıyaman according to the censuses made between 1927-2000, consists of an introduction and three parts. In the introduction, information about the definition of population, censuses in the world and in Turkey is given. In the first chapter, the history of Adıyaman and its pre-Republican population and the results of the censuses made between 1927-1945 are explained. In the second part, the results of the censuses made between 1945-1970 are evaluated. In the third part, the results of the censuses made between 1975-2000 are evaluated. In the conclusion part, the results of the 1927-2000 censuses of Adıyaman were evaluated.