Şayim Şavaev'in `Bilal Nazim` romanı örneğinde Yeni Uygur Türkçesinde zarf-fiiller

Abstract

Bu çalışma, Şayim Şavaev'in `Bilal Nazim` adlı eserinde yer alan zarf-fiiller üzerine yapılan bir incelemedir. Çalışmada ilk olarak Kazakistan'da yaşayan Uygur Türk'ü Şayim Şavaev'in ve romanın asıl kahramanı olan Bilal Nazim'in hayatı hakkında bilgi verilmiştir. Çevirisi yapılan romanda, Uygur Türklerinin 1800'lü yıllarda yaşadıklarının anlatılması ve tarihi bir roman olması sebebiyle de Türk dünyasına kazandırılmak istenilmiştir. Bu tezde, Türk dilinin Güneydoğu grubunda yer alan Yeni Uygur Türkçesi ile Güneybatı grubunda yer alan Türkiye Türkçesinde kullanılan zarf-fiil eklerinin araştırmacılar tarafından yapılan tanımlarına yer verilmiştir. Şayim Şavaev'in `Bilal Nazim` adlı roman transkript edilerek Türkiye Türkçesine de aktarılmıştır. Eserde yer alan 45 bölüm fişleme yöntemiyle Yeni Uygur Türkçesinde kullanılan zarf-fiiller belirlenmiştir. Çalışmada, tespit edilebilen zarf-fiiller için her bir ek ile ilgili 5 örnek hem transkript edilen hem de Türkiye Türkçesine çevrilen metinden verilmeye çalışılmıştır. Zarf-fiil eklerinin yer aldığı cümlelerde üstlendikleri görevleri, yapıları ve yer yer tarihsel gelişimleri hakkında bilgi verilmiştir. Yeni Uygur Türkçesinde zengin bir kullanıma sahip olan zarf-fiil ekleri ile ilgili yapılan çalışmalar günümüzde oldukça sınırlıdır, bu çalışma ile `Bilal Nazim` adlı romanda belirlenen zarf-fiil ekleriyle katkı sağlamak hedeflenmiştir.

This is a study on the gerunds in the work entitled `Bilal Nazim` written by Şayim Şavaev. As the first step, information about Bilal Nazim, the protagonist of the work, as well as Şayim Şavaev, one of the major authors in Kazakh literature, has been given. A historical novel focusing on the experiences of the Uyghur Turks in the 1800s, the work has been translated into Turkish. Definitions of gerund suffixes in New Uyghur Turkish, included in Southeast part of Turkish language, and Turkey Turkish in Southwest part, made by the researchers have been provided. `Bilal Nazim` by Şayim Şavaev has been transcribed and translated into Turkey Turkish. The gerund suffixes in the 45 chapters of the work have been determined. In the study, five examples from the transcribed text as well as the translated text have been given for the gerunds determined. The functions of gerunds in the sentences, their structures and historical transformation have been discussed. Studies concerning gerund suffixes, widely used in New Uyghur Turkish, are relatively limited. This study aims to make contribution to this field with reference to gerund suffixes determined in `Bilal Nazim`.