Şerhu'l-Akāid temelinde Teftâzânî'nin Muʻtezile eleştirisi

Abstract

Akaid sahasında yazılmış eserler arasında geçmişten günümüze müslümanlar üzerinde en çok tesir bırakanlardan biri Teftâzânî'nin Şerhu'l-Akāid'i olmuştur. Müellif, orta hacimde telif etmiş olduğu bu eserinde yeri geldikçe Mücessime, Kerrâmiyye, Cebriyye ve Şîa gibi fırkaların muhalif görüşlerine temas edip cevaplar vermekle beraber, ilmî mücadelesini esas olarak kitabın başından sonuna kadar Muʻtezile'ye karşı yapmaktadır. Biz de bu çalışmayla hem Teftâzânî'nin izahları ışığında sahabeden bu yana müslümanların büyük çoğunluğunun tâbi olduğu Ehl-i sünnet itikadının daha iyi anlaşılmasını hem de Muʻtezile'ye nispet edilen görüşlerin onların kendi kaynaklarında nasıl geçtiğini mukayese etmeyi hedefledik. Şerhu'l-Akāid'de iki fırka arasındaki ihtilâflı mevzuları iki bölümde topladık. Konuların sıralamasında genellikle Şerhu'l-Akāid'i esas alırken, iki bölüm halindeki dağılımında Şerhu'l-Makāsıd'ın tertibini tercih ettik. Tezin giriş kısmında çalışmanın konusu, amacı, önemi, yöntemi ve kaynaklarına değindikten sonra Teftâzânî ve Şerhu'l-Akāid'in tarihten günümüze müslümanlar üzerindeki etkisi ile Muʻtezile'nin beş ilkesi ve akılcılığı konularında özet bilgiler verdik. `İlâhiyyât` başlığını taşıyan birinci bölümde Allah Teâlâ'nın sıfatlarına ilişkin konular ile bu sıfatlarla yakından ilgili olan kulların fiilleri bahislerini inceledik. `Nübüvvât ve Semʻiyyât` başlığını taşıyan ikinci bölümde ise nübüvvet ve âhirete ilişkin meselelerin yanı sıra, mürtekib-i kebîre ve iman-amel ilişkisi gibi konuları ele aldık. Teftâzânî'nin Şerhu'l-Akāid'de Muʻtezile'ye nispet ettiği görüşlerin, onların kendi kaynaklarında savundukları görüşlere genel olarak mutabık olduğunu tespit ettik.Teftâzânî'nin cevap ve eleştirilerini ilmî tenkit yöntemiyle oluşturduğunu, tahkir ve tekfir edici üsluptan kaçındığını müşahede ettik. Onun eserde Muʻtezile'ye yönelik yaptığı ilk eleştiri, bazı Muʻtezilî kişilerin mihne olayına sebebiyet veren tavrıyla ilgilidir. Temel eleştirileri ise; onların akaid alanında sünnete ve sahâbe cemaatinin takip ettiği esaslara muhalif kaideleri ilk tesis eden fırka olması, kelâmda aşırıya gitmesi, inanç esaslarının birçoğunda felsefecilerin metodunu takip edip onların etkisinde kalması, Allah Teâlâ ile ilgili meselelerde eksik düşünmesi ve bunlar hakkında Allah'ı kullarla kıyaslayarak hüküm vermesi şeklindedir.

Among the works written in the field of aqāid, al-Taftāzānī 's Sharh al-Aqāid was the most influential on Muslims from past to present. From the beginning to the end of this work, which he wrote in a medium volume, the author makes his scientific struggle primarily against the Mu'tazilah, while he occasionally touches on and answers the opposing views of sects such as Mujassimah, Karramiyyah, Jabriyyah and Shī'a. With this research, we hoped to better understand Ahl al-Sunnah's belief which the majority of Muslims have held since the Companions' time, in light of al-Taftāzānī's explanations, as well as comparing how the opinions attributed to Mu'tazilah were carried down in their own sources.We divided the contentious matters between the two sects into two portions in Sharh al-Aqāid. While we used Sharh al-Aqāid to order the themes in general, we preferred the composition of Sharh al-Maqāsid for the two-part distribution. We gave brief information about the effect of al-Taftāzānī and Sharh al-Aqāid on Muslims from history to the present in the introduction section of the thesis, after mentioning the subject, purpose, importance, method and sources of the study. We also mentioned the five principles and rationality of Mu'tazilah. We examined the subjects related to Allah's attributes and the actions of the servants who are closely related to these attributes in the first chapter, titled `theology.` In the second part, titled `prophecy and hereafter`, we discussed issues such as the murtakib-i kabir and the relationship between faith and deeds, as well as the issues related to prophecy and the hereafter. We observed that the views attributed to Mu'tazilah in Sharh al-Aqāid by al-Taftāzānī were generally consistent with the views they defended in their own sources.We observed that al-Taftāzānī formed his answers and criticisms with the method of scientific criticism, and avoided the insulting. His first criticism of the Mu'tazilah in his work is related to the attitude of some Mu'tazilites that caused the Mihnah event. The main criticisms are that they were the first sect to establish rules that contradicted the Sunnah and the principles followed by the Companions community, that they went to extremes in theology, that they followed the method of philosophers in many of the principles of belief and were influenced by them, that they thought poorly about Allah and judged Him by comparing Allah to His servants.