Osmanlı Devlet'inde halka tevzî edilen şehir masrafları: Konya örneği (1675-1725)

Abstract

Osmanlı Devleti'nde, şehirlerin kendilerine ait yerel ekonomileri bulunmaktaydı. Halktan toplanan bazı vergiler ya da mal ve hizmetlerle insanların sorumlu kılınması, şehir ekonomisinin temel kaynaklarını oluşturmaktadır. Osmanlı vergi sistemini oluşturan tekâlif-i şeriyye ve tekâlif-i örfiye vergilerinin merkezi hazine ve yerel yönetimlerinin ihtiyaçlarını karşılayamaz duruma geldiğinde tekâlif-i örfiye vergilerine ek olarak avarız türü vergiler halka tevzi edilmekteydi. Bu vergiler mal, hizmet ya da bunlara denk gelen parasal bedellerdir. Avarız akçesi, bedel-i nüzul, sürsat, imdad-ı seferiye, imdad-ı hazariye gibi vergilerdir. Toplanan vergilerin bir kısmı ile kentlerin ihtiyaçları karşılanmaktaydı. Bu ihtiyaçlar, şehirdeki suyollarının temizliği, onarımı ve inşaatı, yolların tamir edilmesi veya inşası ve beylerbeyi sarayının bakım masrafları veya kirası karşılanırdı. Ayrıca sefer zamanlarında artan savaş masrafları için merkezi hazineye gönderilen avarız akçesi sürsat, nüzul ve imdadiye vergileri de halka tevzi edilen yükümlülüklerdendi. Merkezden taşraya atanan paşaların ya da vergi tahsiline gelen mübaşirlerin konaklama ve iaşe ihtiyaçları ile görevleri sırasında bulundukları bölge halkı tarafından maaşları da karşılanmaktadır. Ayrıca insanların mahkemeye herhangi bir konu için yaptıkları başvuruları sonucunda bir miktar harç ödemektedirler. Mahkeme harçları, şehir masrafları içerisinde düşük bir yüzde tutmasına rağmen süreklilik arz etmesinden dolayı halkın en sık karşılaştığı masraf kalemlerindendir. Şehir masrafları için oluşturulacak bütçe kadı, pazarbaşı ve şehir kethüdası tarafından belirlelenir ve masraf defterlerine kaydedilirdi. Bu defterler daha sonra şeriyye sicillerine kaydedilirdi. Konya, Karaman Eyaleti'nin paşa sancağı olması ve Anadolu yol sisteminde Hicaz Bölgesi'ne giden sağ kol üzerinde olması bakımından işlek ve sürekli bir uğrak merkeziydi. Bu bakımdan Konya halkının karşılamak zorunda olduğu masrafları fazla olmuştu. Merkezle taşra arasında resmi haberleşmeyi sağlayan menzilhânelerin bazı masrafları yine halk tarafından karşılanmaktaydı. Konya menzilhanesinin masrafları da şehir halkı tarafından temin edilmekteydi. Çalışmamızın konusunu, 1675-1725 yılları arasında Konya halkına tevzî edilen şehir masrafları oluşturmaktadır. Konya ahalisinin şehrin ihtiyaçları için ödemekle yükümlü olduğu bazı masraflar dışında bu dönemde yapılan uzun savaşlardan dolayı ahaliye tevzî edilen vergilerin insanlara yaptığı yükün araştırılması hedeflenmektedir. Çalışma sırasında yararlanılan ana kaynaklar Konya Şeriyye sicillerinden 20-50 numaralı defterlerin konuyla ilgili belgeleridir. Ayrıca ilgili tetkik eserlerden de yararlanılmıştır.

In the Ottoman Empire, the cities has had their own economies. With some taxes that collected from people, property or, serves are constitute the main source of city economy. When tekâlif-i şeriye and tekâlif-i örfiye become unable supply the needs of central public purse's and local goverment's, the avarız which kind of taxes portiones out of people as additively. These taxes are property, serves or the prices that equal to it's nominal value. With part of collected taxes fulfilments needs of cities. These needs are cleaning, repairing, or buildings of watercourse's, repairing the roads, or the expenses and rent price of governor's house. Besides, cash avariz, nuzul, sursat, imdadiye which sent to central public treasury tohelping for war expenses were these kind of taxes. Housing and catering needs of pashas who assigned from administration to local provinces and beadles's payments who came to tax colletion are supplied by native people. Also as the result of rocourse to court, people pay some court fee. Court fees are among the most frequent expense items that the public encounters due to their continuity although they keep a low percentage within the urban expenses. The budget that will be created for urban expenses were determines and saved to the expense ledgers by kadi, bazarbaşı and city kethuda. Then these records were save to the şer'iye ledgers. In terms of being capital of Karaman Province and located on the Anatolian Right way which goes to Hedjaz Region Konya, was very well traveled place. In this perspective the cost that Konya's poeple had to pay were high. Some costs of the menzilhanes that providing the official communication between administration were supplied by native people. Also Konya menzilhanes costs were supplied by Konya's people. The urban ecpenses that portioned out of Konya's people between 1675 and 1725 makes up he subject of our study. It is aimed to investigate the burden of people on the taxes paid to people due to the long wars in this period , except for some expenses that people of konya are obliged to pay for the needs of the city. The main resources that we benefit while we are investigating this study are judicial records that nubered between 20 and 50. Also we benefit treatise that related to our study.