Abbâsîlerin çöküş sürecinde Vezir İbnü'l-Furât

Abstract

Bu tezin konusu Abbâsî halifesi Muktedir-Billâh'ın veziri İbnü'l-Furât'ın idari, mali ve siyasi faaliyetleridir. İbnü'l-Furât'ın yaşadığı dönemde (241-312/855-924) gerçekleşen siyasi olayları, Abbâsî idari mekanizmasının işleyiş şeklini, mali sistemin açıklarından kaynaklanan yolsuzluk teşebbüslerini, vezir aileleri arasındaki iktidar kavgalarını, muâmere adıyla bilinen komplolar ile yargılamaları ve tüm bunların Abbâsîlerin çöküşünü nasıl etkilediğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Dönemin canlı tanıkları tarafından yazılan kronikler, vezirlerin hayatlarına dair kaleme alınan ahbarü'l-vüzerâ kitapları, Abbâsî devlet ricalinin konu edinildiği edebi tür niteliğindeki eserler ve modern araştırmalar incelenerek; tarih metoduna uygun bir şekilde hazırlanmıştır. Abbâsîlerin çöküş sürecinin hızlanmasında; dîvânlarda çalışan kâtiplerin, birbirleriyle çatışmaya girişen vezir ailelerinin, zamanla kontrolden çıkan damânlık (iltizam) sisteminin, müsadere uygulamalarının ve kahramâne adı verilen saray hanımlarının etkisinin olduğu tespit edilmiştir. İbnü'l-Furât'ın kâtiplik döneminde daha başarılı ve faydalı katkılar sağladığı görülmüş; vezirliğe atanmasıyla birlikte ise iktidar hırsından dolayı yanlış politikalar izlediği belirlenmiştir. Böylece köklü bir kâtip ailesinden gelen İbnü'l-Furât'ın Abbâsîlerin çöküş sürecine ne tür etkide bulunduğu üzerinde durulmuştur. Doküman analizi tekniği kullanılarak sebep-sonuç ilişkisi içerisinde olayların tasviri yapılmış, dönemin siyasi atmosferi canlı bir biçimde yansıtılmaya çalışılmıştır. Konunun geçtiği zaman diliminin sosyal, kültürel ve edebi yaşamı İbnü'l-Furât'ın ilişki ağı üzerinden anlatılmak istenmiştir. Vezâret rekabetinde dikkat çeken Ali b. İsâ ve İbnü'l-Furât'ın birbirinden ayrılan yönlerine değinilerek; tüm çatışmalarına rağmen sadık dostluk yürüttükleri sonucuna varılmıştır. Üç defa vezâret makamına getirilen İbnü'l-Furât'ın 312/924 yılındaki son vezirliğinde kişisel hırslarının peşine düşüp, devlet adamlarından hesap sormaya yöneldiği ve aynı sebepten dolayı müsadere, sürgün ve cinayete kadar çeşitli cezalandırma yöntemleri kullandığı neticesine ulaşılmıştır. İbnü'l-Furât'ın ölümüyle Abbâsî bürokrasi tarihinde güçlü vezirler çağının bittiğine dair ciddi bulgular ortaya çıkarılmıştır.

The subject of this thesis is the administrative, financial, and political activities of İbnü'l-Furât, the vizier of the Abbasid caliph Muqtadir-Billah. This thesis examines the political events that took place in the period of İbnü'l-Furât (241-312/855-924), the functioning of the Abbasid administrative mechanism, the corruption attempts arising from the deficits of the financial system, the power struggles between the families of the viziers, with conspiracies known as muâmere and aims to reveal how all of these affected the decline of the Abbasids. It has been prepared in accordance with historical methodology and by examining the chronicles written by the living witnesses of the period, the ahbarü'l-vüzerâ books written about the lives of the viziers, the literary works on the Abbasid state dignitaries and modern research. In the acceleration of the decline process of the Abbasids; it has been determined that the clerks working in the divans, the families of the viziers who entered conflict with each other, the damanlık (iltizam) system that got out of control over time, the confiscation practices and the palace ladies called kahramâne. It was seen that İbnü'l-Furât made more successful and beneficial contributions during his clerkship period; with his appointment as vizier, it was determined that he followed wrong policies due to his ambition for power. Thus, it has been focused on what kind of influence İbnü'l-Furât, who came from a deep-rooted family of clerks, had on the collapse process of the Abbasids. The using the document analysis technique events were described in the cause-effect relationship, and the political atmosphere of the period was tried to be reflected vividly. The social, cultural, and literary life of the period of the subject was tried to be explained through the relationship network of İbnü'l-Furât. Mentioning the different aspects of Ali b. İsâ and İbnü'l-Furât, who draw attention in the vizier rivalry; It has been concluded that despite all their conflicts, they maintain a loyal friendship. It was concluded that İbnü'l-Furât, who was brought to the office of viziership three times, pursued his personal ambitions in his last viziership in 312/924, tended to hold the statesmen to account, and used various punishment methods such as confiscation, exile and murder for the same reason. In this thesis, serious findings were revealed that the era of powerful viziers in the history of the Abbasid bureaucracy was over with the death of Ibnu'l-Furât.