Türk efsanelerinde tayyimekân ve tayyizaman olgusu

Abstract

Halk anlatıları, anlatının en küçük unsuru konumundaki motiflerle şekillenen ve zenginleşen sözlü kültür ürünleridir. Bu durum dinî nitelikli, inandırıcılık özelliğine sahip nesir şeklindeki kısa anlatmalar olarak halk anlatıları içerisinde öne çıkan efsanelerde de görülmektedir. Zaman ve mekânla kısıtlanmış insanoğlunun söz konusu sınırlarını aşabilme çabasının hissedildiği tayyimekân ve tayyizaman olguları, aynı zamanda velilerin gerçekleştirebildikleri mekânsal yolculuk ve boyutsal geçişleri ifade eden motiflerdir. Tayyimekân ve tayyizaman olgularının kavramsal bir çerçeveye yerleştirildiği bu çalışmayla bahsi geçen olguların şekillendirdiği efsaneler; gerçekleştirilme amaçları, şekilleri, şahıs kadrosu, zaman, mekân, işlev vb. açılardan incelenmiştir. Sonrasında tayyimekân ve tayyizaman motifli Türk efsanelerinden hareketle hazırlanan katalog, çalışmaya dâhil edilmiştir. Tayyimekân ve tayyizaman olgularının mucizeden keramete, kerametten anlatı motifine uzanan serüvenini Türk efsaneleri üzerinden değerlendirme düşüncesinin ürünü olan bu çalışma, Anadolu coğrafyasında anlatılan efsanelerden örneklem yöntemiyle seçilmiş metinlerle sınırlandırılmıştır.

Folk narratives are oral culture products that are shaped and enriched by motifs that are the smallest element of the narrative. This situation is also seen in the legends that come to the fore in folk narratives as short narratives in the form of prose with religious quality and persuasiveness. The tayyimekan and tayyizaman phenomena, in which the effort of human beings limited by time and space is felt, are also motifs that express the spatial journey and dimensional transitions that the saints can realize. In this study, in which the phenomenon of tayyimekan and tayyizaman is placed in a conceptual framework, the legends shaped by the aforementioned phenomena; realization purposes, forms, personnel, time, place, function, etc. examined from different angles. Afterward, the catalog prepared based on Turkish legends with tayyimekan and tayyizaman motifs was added to the study. This study, which is the product of the idea of evaluating the adventure of tayyimekan and tayyizaman phenomena from miracle to oracle, from oracle to motif, through Turkish legends, is limited to texts selected by sampling method from the legends told in the Anatolian geography.