Gıda tedarik zincirinde sürdürülebilirlik performansı değerlendirmesi

Abstract

Küresel gıda sektöründeki değişimin esas nedeni, dünya nüfusunun dramatik şekilde artışıdır. Nüfus artışı, değiştirilemeyen ve durdurulamayan bir gerçektir. Bu kaçınılmaz değişime bağlı olarak artan gıda kayıpları ve atıkları nedeniyle, gıda tedarik zincirlerinin sürdürülebilir modeller eşliğinde yeniden ele alınması büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, gıda şirketlerinin dengeli bir ekonomik, çevresel ve sosyal performans elde etmek için karşılaştıkları artan zorluklar, sürdürülebilir gıda tedarik zincirlerinin tasarlanmasına ve yönetilmesine yönelik akademik ve örgütsel ilginin son yıllarda önemli ölçüde artmasına neden olmuştur. Bu bağlamda; gıda tedarik zincirlerine yönelik sürdürülebilirlik odaklı hedefleri, kriterleri/göstergeleri ve sürdürülebilirlik performansını değerlendirecek yöntemleri belirlemek önemli bir konu olmuştur.Literatürde gıda tedarik zincirlerinin sürdürülebilirlik performansının ölçümünde, çevresel değişkenlere ağırlıklı olarak odaklanıldığı görülmektedir. Bu durum muhtemelen, sürdürülebilirliğin başlangıç noktası olan `yeşil çevre` yaklaşımından kaynaklanmaktadır. Ayrıca literatürde, sosyal değişkenleri gıda tedarik zincirlerinin sürdürülebilirlik performansının ölçümüne dahil eden çok az çalışma mevcuttur. Dahası; ekonomik, çevresel ve sosyal olmak üzere üç boyutta sürdürülebilirlik göstergelerini göz önünde bulundurarak gıda tedarik zincirlerinin sürdürülebilirlik performansını içsel ve dışsal bakış açısıyla değerlendiren herhangi bir çalışma yoktur. Bu boşluğu doldurmak amacı ile; bu tez çalışmasında, sürdürülebilirliğin tüm boyutları dikkate alınarak, gıda tedarik zincirlerinin içsel ve dışsal sürdürülebilirlik performanslarının değerlendirilmesine yönelik model önerisinde bulunulmaktadır. Önerilen içsel-dışsal sürdürülebilirlik değerlendirme yaklaşımının uygulanabilirliği, Türkiye'nin İstanbul ilindeki 50 tane gıda tedarik zincirinin içsel ve dışsal sürdürülebilirlik performansının analizi ile gösterilmektedir. Ayrıca bu çalışma ile; Türkiye'deki gıda üretim uygulamalarının mevcut durumu ortaya koyulmakta ve bunların sürdürülebilirlik konusundaki sonuçları değerlendirilmektedir.Çalışmada gıda tedarik zincirleri, tedarikçi ve üretici kademelerinde iki aşamalı model ile ele alınmaktadır. Ayrıca sürdürülebilirlik göstergeleri, kurumsal teoriye dayalı olarak içsel ve dışsal şekilde gruplanmaktadır. Gıda tedarik zincirlerini içsel ve dışsal sürdürülebilirlik perspektifiyle sıralamak, etkin veya etkin olmayanları belirlemek için bir dizi sürdürülebilirlik göstergesini içeren özel bir Belirsiz Veri Zarflama Analizi (BVZA) modeli kullanılmaktadır. Elde edilen bulgulara göre; incelenen 50 tane Türk gıda tedarik zincirinin içsel sürdürülebilirlik performansı üzerinde, sürdürülebilirliğin ekonomik boyutunun etkili olduğu saptanmıştır. Öte yandan; çevresel ve sosyal boyutlar, dışsal sürdürülebilirlik performansı üzerinde etkilidir. Ayrıca, ele alınan gıda tedarik zincirlerinin içsel sürdürülebilirlik performansları, dışsal sürdürülebilirlik performanslarına kıyasla daha yüksektir. Düşük dışsal sürdürülebilirlik performanslarının öncelikle, Türkiye'de sürdürülebilirlik raporlaması ile ilgili herhangi bir zorunluluk olmamasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Diğer bir neden olarak, Türkiye'de sürdürülebilirlik denetimlerinin sık olmamasını göstermek mümkündür. Bu nedenle; Türk gıda firmaları, dış paydaşlara ve çevresel faaliyetlere daha az önem vermektedir. Dahası; dışsal sürdürülebilirlik daha çok kurumsal yönetişimle, özellikle de şeffaflık ve hesap verebilirlik ilkeleriyle ilgilidir. Türkiye'deki genel düşük kurumsal yönetişim seviyesi nedeniyle, Türk gıda tedarik zincirlerinin dışsal sürdürülebilirlik performanslarının düşük seviyelerde olması beklenen bir durumdur. Öte yandan; incelenen 50 tane Türk gıda tedarik zincirinin yüksek içsel sürdürülebilirlik performansları, sürdürülebilirlik çabalarının ekonomik odaklı olmasından ileri gelmektedir. Yüksek içsel sürdürülebilirlik performanslarının bir başka nedenini ise; Türk gıda şirketlerinin sürdürülebilirlik çabalarında iyi bir profil sergilemek istemeleri olarak belirtmek mümkündür. Bu durum literatürde greenwashing veya bluewashing şeklinde ifade edilmektedir.

The main reason for the change in the global food sector is the dramatic increase in the world population. Population growth is a reality that cannot be changed and stopped. Due to this inevitable change and due to increasing food losses and waste, it is of great importance to redesign food supply chains with sustainable models. In addition, academic and corporate interest in designing and managing sustainable food supply chains has risen considerably in recent years due to increasing these challenges faced by food companies to achieve a balanced economic, environmental and social performance. In this context, it has been an important issue to determine sustainability-oriented targets, criteria/indicators and methods to evaluate sustainability performance for food supply chains.In literature, it is observed that environmental variables were mainly focused on sustainability performance measurement of food supply chains (FSCs). This is probably due to the `green environment` approach, which is the starting point of the sustainability. There are only scant studies incorporating social variables into sustainability performance measurement of FSCs. Moreover, there is no study in the literature that evaluates the sustainability performance in the food industry with internal and external perspective, taking into account the sustainability indicators in three dimensions (economic, environmental and social). To fill this gap, this study aims to analyze the internal and external sustainability performance of Turkish food companies' supply chains considering economic, environmental and social dimensions of sustainability. In addition, the aim of this study is; to reveal the current situation of food production practices in Turkey and to evaluate their results on sustainability.In the study, food supply chains are handled with a two-stage model at the supplier and producer levels. In addition, sustainability indicators are grouped internal and external based on institutional theory. A special Imprecise Data Envelopment Analyze (IDEA) model including a set of detailed sustainability indicators is used to rank FSCs with internal and external sustainability perspective and to identify the efficient or inefficient ones.According to the results, it is found that for the internal sustainability performance, economic dimension of the sustainability is effective on Turkish FSCs. On the contrary, the environmental and social dimensions are effective in external sustainability performance. Furthermore, the internal sustainability performances of the examined fifty Turkish FSCs are higher as compared to their external sustainability performances. The low levels of external sustainability performances are primarily since there is no obligation related to sustainability reporting in Turkey. Another reason might be the infrequency of sustainability audits in Turkey. Therefore, Turkish food companies give less importance to external stakeholders and environmental activities. Moreover, external sustainability is more related to corporate governance, especially the principles of transparency and accountability. Due to the generally low level of corporate governance in Turkey, low levels of the external sustainability performances for the Turkish FSCs are expected. On the other hand, one of the reasons for the high internal sustainability performance of the examined fifty Turkish FSCs is that their sustainability efforts are economic oriented. Another reason for the high internal sustainability performance may be that Turkish food companies want to show a good profile at sustainability efforts, as in the literature like greenwashing or bluewashing.