ʿÂşıkla Maʿşûk Dürbünü ve Her Milletin Güzeli metninin çeviri yazısı ve eser üzerine yapısalcı bir inceleme

Abstract

'Âşıkla Ma'şûk Dürbünü ve Her Milletin Güzeli (1872) beş cilt hâlinde ve anonim olarak yayımlanan, Tanzimat dönemi Türk edebiyatının ilk basılı anlatılarından biridir. Bu çalışmada, 'Âşıkla Ma'şûk Dürbünü ve Her Milletin Güzeli'nin, birçok telif ve çeviri eser sahibi olan, matbaacı Viçen Tilkiyan'a ait olduğu tespit edilmiştir. Eser, bir Osmanlı Ermenisi olan Tilkiyan'ın, aynı yıl Ermeni harfli Türkçe yayımladığı Dürbün-i 'Aşk ve Mahbûbe-i Milel'in (1872) Arap harfli versiyonu olarak basılmıştır. Yapılan karşılıklı okumalarda bazı sözcük, harf ve noktalama değişiklikleri dışında her iki eserin de birebir aynı olduğu, aralarındaki cilt farkının ise punto büyüklüğü ve sayfa ölçülerinden kaynaklandığı anlaşılmıştır. İlk yazılı anlatılar içerisinde sözlü kültür etkilerinin yoğun olarak görüldüğü 'Âşıkla Ma'şûk Dürbünü ve Her Milletin Güzeli, çerçeve kurgusu, konu, kişi, zaman ve mekân kullanımlarıyla gelenek ve Batılı edebî anlayışın arasında duran bir sentez eser özelliği taşımaktadır. Otuz bir güne bölünen ve temel konusu aşk olan eserde, Osmanlı İmparatorluğu'nun etnik-dinsel gruplarını temsil eden kişilerin hikâyeleri anlatılmıştır. Eserin çerçeve anlatısı, sekiz iç anlatı ve bu anlatılarda iç içe geçen kısalı uzunlu on dokuz anlatıyı kapsamaktadır. Bu çalışmada, modern Türk hikâye ve romanının oluşum evresinde temel basamaklardan biri olan 'Âşıkla Ma'şûk Dürbünü ve Her Milletin Güzeli'nin içerik ve yapı unsurları incelenmiştir. Bu amaçla Türk hikâyeciliğinin bilinmeyen kaynaklarından birine ışık tutulmuş ve Türk edebiyatı tarihinin unutulan eserleri dikkate alınarak yeniden tanzim edilmesi gerektiği vurgulanmıştır.

'Âşıkla Ma'şûk Dürbünü ve Her Milletin Güzeli (1872) is one of the first printed narratives of Turkish literature of the Tanzimat period, published in five volumes and anonymously. This study determined that 'Âşıkla Ma'şûk Dürbünü ve Her Milletin Güzeli belong to the printing house Viçen Tilkiyan, who has many copyrighted and translated works. The work was published as an Arabic script version of Dürbün-i 'Aşk ve Mahbûbe-i Milel (1872), which Tilkiyan, an Ottoman Armenian, published in Turkish with Armenian letters in the same year. In mutual readings, it was understood that both works were exactly the same except for some word, letter and punctuation changes, and the difference in volume between them was due to the font size and page size. In the first written narratives, 'Âşıkla Ma'şûk Dürbünü ve Her Milletin Güzeli, in which the effects of oral culture are intense, have the feature of a synthesis work that stands between tradition and Western literary understanding with its frame setup, subject, person, time and place usage. Divided into thirty-one days and whose main subject is love, this works tells the stories of people representing the ethnoreligious groups of the Ottoman Empire. The frame narrative of the work includes eight internal narratives and nineteen short and long narratives intertwined in these narratives. In this study, the content and structural elements of 'Âşıkla Ma'şûk Dürbünü ve Her Milletin Güzeli, which are one of the basic steps in the formation phase of the modern Turkish story and novel, were examined. For this purpose, this study sheds light on one of the unknown sources of Turkish storytelling and emphasizes that reorganization of the history of Turkish literature is necessary by taking into account forgotten works.