Kayıp sonrası farklı seyirler: Uzamış yas, depresyon ve travma sonrası stres belirti kümelerinde risk faktörlerinin saptanması

Abstract

Yakın kaybı sonrasında olağan yas sürecinin yaklaşık 6 ay içerisinde tamamlanması vekişinin olağan işlevselliğini sürdürebilmesi beklenmektedir. Ancak, her zaman böyleolmamakta ve kayıp yakınları çeşitli psikolojik belirtiler ile yaşamlarına devam etmekzorunda kalmaktadırlar. Bu çalışmada, kayıp sonrası süreçte en sık karşılaşılan ve yüksekeş tanı düzeyleri bildirilen Uzamış Yas Bozukluğu (UYB), Depresyon ve Travma SonrasıStres Bozukluğu (TSSB) belirtilerinden farklı seyirlerin elde edilmesi amaçlanmıştır.Elde edilen belirti kümelerine ilişkin risk faktörlerinin saptanmasıyla bu kümelere aitolmanın belirleyicilerinin, yani kayıp sonrası süreçte yas tutan kişilerin ne gibi seyirlergösterdikleri ile bu seyirlerin ortaya çıkmasında belirleyici olan faktörlerinin saptanmasıamaçlanmıştır.Çalışmanın katılımcıları bir yakınını ölümü bağlı kaybetmiş 18 yaş üzeri 1060 kişidenoluşmaktadır. UYB, TSSB ve Depresyon belirtilerinden alt kümelerin saptanması içinkatılımcılardan elde edilen veriye Örtük Sınıf Analizi (Latent Class Analysis-LCA)uygulanmıştır. Örtük Sınıf Analizi ile yüksek belirti, depresyon, uzamış yas ve dayanıklı(düşük belirti) sınıflar tespit edilmiştir. Örtük Sınıf Analizi ile elde edilen kümelerin riskfaktörleri açısından karşılaştırılması için Çok Kategorili (Multinominal) LojistikRegresyon analizi kullanılmıştır.Tespit edilen sınıflarda bulunmayı belirleyen yordayıcı değişkenlere ilişkin yürütülenÇok Kategorili Lojistik Regresyon Analizi bulgularına göre, cinsiyet, kaybedilen kişininyaşı, kaybın üzerinden geçen zaman, kaybedilen kişiye bakım verme süresi, kaybedilenkişinin kim olduğu (eş/çocuk kaybına kıyasla), Bitmemiş İşler Ölçeğinin yaşantı veçatışma alt ölçeklerinden alınan puanlar, Yas ve Anlamı Yeniden YapılandırmaÖlçeğinden alınan puanlar, Süregiden Bağlar Ölçeğinin fiziksel yakınlık, ve öfke altölçeklerinden alınan puanlar, Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeğinden alınanpuanlar ile Yakın İlişkilerde Yaşantılar Ölçeğinin kaygı ve kaçınma alt ölçeklerindenalınan puanların sınıf üyeliğini yordadığı tespit edilmiştir.Grup bazlı incelendiğinde, dayanıklı sınıfta bulunmanın, her üç belirti gösteren gruplakıyaslandığında sistematik bir biçimde, erkek olmak, algılanan sosyal desteğin fazlaolması, bir bitmemiş iş olarak gerçekleştirilememiş yaşantıların az olması, öfke süregidenbağının düşük olması ve kaygılı bağlanmanın düşük olması ile yordandığı tespitedilmiştir. Benzer biçimde yüksek belirti sınıfında bulunmanın sistematik yordayıcılarıolarak bitmemiş işlerin fazlalığı ve kayba verilen anlamın azlığı belirlenmiştir. Uzamışyas sınıfında olmanın tüm sınıflarla karşılaştırmaları incelendiğinde ortak faktör olarakkaygılı bağlanma görülürken, depresyon sınıfı için kayba verilen anlamın azlığınınbelirleyici olduğu gözlenmiştir.Semptom örüntüleri ile yapılan çalışmaların yas sürecinde yaşanan zorlukların bireydüzeyinde ele alınmasına, dolayısıyla kişilerin deneyimlerinin, ihtiyaçlarının veyaşadıkları zorlukların özgüül bir çerçeveden tanımlanmasına olanak sunmaktadır. Butürden boyutsal bir yaklaşım ile planlanacak müdahalelerin yas sürecindeki bireylerinözgül ihtiyaçlarına daha iyi yanıt verebileceği düşünülmektedir.Anahtar SözcüklerUzamış Yas Bozukluğu, Depresyon, Travma Sonrası Stres, Süregiden Bağlar, AnlamınYeniden Yapılandırılması, Bitmemiş İşler

It is expected that the grieving process will be completed within about 6 months after theloss of a loved one and the person can maintain usual functionality. However, this is notalways the case, and the people faced with the death of a loved one are forced to live withcertain psychological difficulties. With this study it is aimed to obtain differenttrajectories using the Prolonged Grief Disorder (PGD), Depression and Post-TraumaticStress Disorder (PTSD) symptoms to form symptom clusters. These three disorders arefound to be highly comorbid and common in the aftermath of loss.The participants of the study consisted of 1060 people over the age of 18 who lost a lovedone due to death. Latent Class Analysis (LCA) was applied to detect symptom clusters ofPGD, PTSD and Depression symptoms. Multinominal Logistic Regression Analysis wasused to compare the classes obtained by LCA in terms of class predictors.According to the results of the Multinominal Logistic Regression Analysis carried out onthe predictive variables that determine being in the classes obtained through LCA, gender,age of the deceased, time since loss, duration of caregiving to the deceased, who thedeceased was (compared to child/partner loss), unfulfilled wishes and unresolvedconflicts subscales of unfinished business scale scores, Grief and MeaningReconstruction Inventory scores, Multidimensional Percieved Social Support Scalescores and anxiety and avoidance subscales of Experiences in Close Relationships Scalescores were found to be significant predictors.Group-based comparisons revelaed that when compared to rest of the classes, systematicpredictors of resilient class membership were being male, high percieved social support,low unfulfilled wishes (unfinished business), low ongoing conflict (continuing bonds)and low attachment anxiety. Similarly, systematic predictors of high symptom classmembership were high unfinished business and low meaning reconstruction. For theprolonged grief class membership, when compared to the rest of the classes, the only systematic predictor was attachment anxiety. Lastly, for the depression class membership,inadequate meaning reconstruction was found to be the sole systematic predictor.Studies conducted with symptom patterns allow the difficulties experienced in thegrieving process to be handled at the individual level, and thus the experiences, needs anddifficulties of individuals to be defined from a specific framework. It is thought thatinterventions to be planned with such a dimensional approach can better respond to thespecific needs of individuals in the grieving process.KeywordsProlonged Grief Disorder, Depression, Post-Traumatic Stress, Continuing Bonds,Meaning Reconstruction, Unfinished Business