Türkiye'deki üniversitelerin açık erişim arşivlerinin ve politikalarının değerlendirilmesi

Abstract

Açık erişim, bilimsel yayınlara ücretsiz ve uzaktan erişilebilirliği temel alan bir terim olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu noktada genel anlamda açık erişim, üretilmiş ve var olan bilginin sınırsız ve etkili biçimde aktarılmasına yönelik bir yöntem olarak tanımlanmaktadır. Başka bir ifadeyle, açık erişim, okuyucunun bilimsel bilgiye herhangi bir ücret ödemeden ve söz konusu bilgilerin lisans alarak bilimsel bilgiye erişmek isteyen araştırmacılar tarafından daha çok kullanılmasına olanak veren uygulamaların bütünüdür. Bilimsel yayınlara erişimin araştırmacılar tarafından gerektiğinde kullanılabilir olması akademik gelişim anlamında değer arz etmektedir. Ancak ülkemizde bilimsel yayınlara erişim ve akademik olarak bilginin yayılması bağlamında birtakım sorunlar mevcuttur. Bu sorunları temel alarak ülkemizde açık erişime yönelik çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Ülkemizde açık erişime ve kurumsal arşivlemeye yönelik çalışmalarla yükümlü kurumların başında Yükseköğretim Kurulu (YÖK) ve üniversiteler gelmektedir. Bu kapsamda YÖK, 2019 Ocak ayında, Üniversitelerarası Kurul ile birlikte `Açık Erişim ve Açık Bilim` konulu bir toplantı düzenlemiştir. Bu toplantıda, üniversitelere açık erişim çalışmaları konusunda yapılan faaliyetleri raporlamaları ve düzenli aralıklarla YÖK'e sunmaları gerekliliği bildirilmiştir. Buradan hareketle, bu tez çalışması, bugüne kadar gerçekleştirilmiş uygulamalar ile YÖK'ün 2019 Ocak ayı itibariyle açık erişime dair başlattığı inisiyatifi konu edinmektedir. Bu çerçevede YÖK'ün almış olduğu inisiyatifin üniversiteler üzerindeki etkisinin tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Çalışmanın neticesinde açık erişimin ülkemizde uygulanmaya başlandığı yıllardan bu yana üniversitelerin uygulamış oldukları açık erişim ve kurumsal arşiv faaliyetleri ile günümüzdeki uygulamalar karşılaştırmalı olarak analiz edilecektir. Analiz sonucunda, açık erişim ve açık bilim politikalarına yönelik önümüzdeki yıllara ilişkin yapılabilecekler konusunda fikirler belirlenecek ve öneriler sunulacaktır. Çalışmanın mümkün olmasını sağlayacak veriler üniversitelerin açık erişim ve kurumsal arşiv sistemlerinden ve YÖK Kütüphane Yayın Dokümantasyon Daire Başkanlığı'nın hazırladığı Haziran 2019 ve henüz yayınlanmamış olan Ocak 2020 ve Haziran 2020 raporlarından elde edilecektir.

Open access as a concept focuses on free of charge and remote accessibility of scientific publications. In this respect, open access refers to a method for unlimited and effective distribution of produced scientific knowledge. In other words, open access is defined as a mechanism that makes scientific knowledge available to readers and researchers free of cost and any other barriers. The accessibility of scientific publications is of great importance for researchers to conduct their projects and thus for academic development. However, there are several problems in Turkey regarding accessibility of scientific publications to people and spread of knowledge. Studies, focusing on open access, are available in Turkey to eradicate problems. Leading institutions responsible for conducting studies on open access and institutional archiving in Turkey are Higher Education Council (YÖK) and universities. YÖK, in this respect, convened a meeting, titled `Open Access and Open Science`, with Inter-Universities Council (ÜAK) in January 2019. In the meeting, it was declared that universities shall report and regularly present their activities regarding open access studies. From this point, this thesis will elaborate practices so far and YÖK's open access initiative. It is aimed to discover the impacts of YÖK's open access initiative on universities' policies. The thesis will make it possible to compare and contrast the open access and institutional archiving activities of universities before and after YÖK's open access initiative. It will also pave the way for recommendations regarding future policies on open access and open science. For the purposes of analysis, the thesis will provide relevant data set from universities' open access and institutional archiving systems and June 2019, January 2020 and June 2020 reports of YÖK's Department of Publication and Documentation regarding open access initiative.