Kültür ve gelenek aktarımı bağlamında coğrafi işaret sisteminin işlevleri

Abstract

Coğrafi işaret sistemi, birtakım hukuki yaptırımlara sahip üreticiyi, tüketiciyi ve ürünü koruyan bir sistemdir. Sistem; kalitesi, ait olduğu yöreden elde edilen hammaddesi, gelenekselliği ile belli bir üne sahip ürünlerin korunmasını sağlar. Coğrafi işaret tescili alan ürünler, kendine ait karakteristik özellikleri sayesinde yöresiyle özdeşleşen ürünlerdir. Bu ürünlerin oluşumunu belirleyen temel faktörler mevcuttur. Bu faktörler doğal ve beşeri kaynaklıdırlar. Doğal kaynaklı faktörler, ürünün oluştuğu coğrafyayı, iklimi, toprak yapısını, su kaynaklarını kapsarken beşeri kaynaklı faktörler ise, insan faaliyetlerini kapsar. Bu yönüyle coğrafi işaret tescili alan ürünler, yöre halkının kültürünü ve geleneğini yansıtır. Ürüne benzersizliğini veren faktörlerin birleşimiyle meydana gelen ürünler, yöre insanının maddi kültür ürünleridir ve kültürel miras niteliğindedir. Bu bağlamda halkbilimi disiplini kapsamına giren coğrafi işaret tesciline sahip ürünler, kültürü, kültürel mirası, geleneği ve geleneksel bilgiyi gelecek nesillere aktarma işlevine katkı sunar. Bu çalışmada, Türkiye'de coğrafi işaret uygulamasının mevcut durumu hakkında bilgi verilmiş ve coğrafi işaret tescili alarak koruma altına alınan geleneksel bilgi ve becerilerle üretilen ürünlerin kültür ile gelenek aktarımı bağlamında işlevleri, İşlevsel Kuram temelinde incelenmiştir. UNESCO'nun Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi ile Yaşayan İnsan Hazineleri Sistemi kültür ve gelenek aktarımı noktasında coğrafi işaret sistemiyle benzer işlevlere sahip olduğu ortaya konulmuştur. Böylece coğrafi işaretler sisteminin işlevleri halkbilimi disiplini kapsamında incelenmeye çalışılmıştır.Anahtar Sözcükler: Coğrafi İşaret, Kültür, Kültürel Miras, Gelenek, Geleneksel Bilgi, Halkbilimi, İşlevsel Kuram.

The geographical indication system is a system that protects the producer, consumer and product with some legal sanctions. System; It ensures the preservation of products that have a certain reputation with their quality, raw materials obtained from the region they belong to, and traditionality. Products that receive geographical indication registration are products that are identified with their region thanks to their characteristic features. There are basic factors that determine the formation of these products. These factors are of natural and human origin. While factors of natural origin include the geography, climate, soil structure and water resources of the product, human factors include human activities. In this respect, the products registered with geographical indication reflect the culture and tradition of the local people. The products, which are formed by the combination of the factors that give the product its uniqueness, are the material cultural products of the local people and have the quality of cultural heritage. In this context, products with geographical indication registration, which are within the scope of the discipline of folklore, contribute to the function of transferring culture, cultural heritage, tradition and traditional knowledge to future generations. In this study, information is given about the current situation of geographical indication application in Turkey and the functions of products produced with traditional knowledge and skills, which are protected by geographical indication registration, in the context of transferring culture and tradition, are examined on the basis of Functional Theory. It has been revealed that UNESCO's Intangible Cultural Heritage Convention and Living Human Treasures System have similar functions with the geographical indication system in terms of culture and tradition transfer. Thus, the functions of the geographical indication system were tried to be examined within the scope of the folklore discipline.Keywords: Geographical Indication, Culture, Cultural Heritage, Tradition, Traditional Knowledge, Folklore, Functional Theory.