Mevlana'nın yapıtlarında cinsiyet kültürü

Abstract

Türk-İslam kültürünün en çarpıcı açmazlarından biri de cinsiyet kültürüne ilişkin konularda geçmiş kuşaklardan devralınan değerlerin eleştiri süzgecinden geçiril(e)meyişi olabilir. Böylesine bir eleştiri, öncelikle tartışmanın kültürel köklerini geleneksel yapıtlara götürmekle, bu yapıtlara yeni bakabilmekle olanaklı olabilir. Yeni bakabilme, bir anlamıyla alışılagelen bakışların dışına çıkıp yeni düşünme yolları açabilme, farklı anlama tarzları yakalayabilme, dayatılan düşüncelerin ötesine geçebilmektir. Bu tez, 13. yüzyılın büyük sufilerinden biri olan Mevlana Celaleddin Rumi gibi yüzyıllar boyunca Anadolu'da yaşama, anlama, duyma kültürü oluşturmuş zirve bir şahsiyetin yapıtları üzerinden cinsiyet kültürüne yeniden bakabilme olanağı sağlayabilir. Çünkü Mevlana'nın yapıtları, belleklere kazınan öğretilerle, zihinlere işlenen buyruklarla, dayatılan imgelerle dişilerin ve erkeklerin benliklerinin nasıl imal edildiğine ilişkin önemli ipuçları taşıyabilir. 13. yüzyıla ait yapıtlar üzerinden cinsiyet kültürünü tartışmanın geçmişe ait olduğunu söylemek yeterli değildir. Dişilerin ve erkeklerin sorunlarını tüm karmaşıklığı içinde kavramak, bu sorunların yeni biçimler altında tekrar ortaya çıkmasını önlemek için sorunların kökenleri açıklanabilir, kültürdeki yeri araştırılabilir. Elbette, geçmişi şimdiye taşıyıp çağaşımsal/anakronik yüklemelerle Mevlana'yı yargılamak gibi bir amaç olamaz. Ne var ki Mevlana'nın yapıtlarındaki cinsiyet kültürünü ortaya çıkarıp serimlemek, buralarda olanları göstermek, tartışmak için böylesine bir çalışma kaçınılmazdır. Diğer bilim alanlarında olduğu gibi, halkbilim alanında da Mevlana'da cinsiyet kültürüne ilişkin bir çalışmaya rastlanmamakla birlikte, `kadın` konulu çalışmalar bulunmaktadır. Bunlar, `Mevlana ve Kadın` başlığı altında, `Mevlana kadınlara çok değer vermiştir,` biçiminde özetlenebilecek çalışmalardır.Mevlana'nın beş yapıtı bulunmaktadır: Mesnevi, Divan-ı Kebir; Fihi Ma Fih, Mecalis-i Seba ve Mektuplar. Bu yapıtlarından hareketle, bu tezde, cinsiyet kültürü üç ayrı biçimde ele alınmaktadır. (i). İslam'i ve tasavvufi yapıtlarda cinsiyet kültürüne nasıl bakılmaktadır? (ii). Mevlana, yapıtlarında ne söylemekte, söylediklerini nasıl söylemektedir? (iii). Mevlana'nın söyledikleri günümüze nasıl taşınmaktadır? Bu tezde, Mevlana'nın yapıtlarında cinsiyet kültürü, `kadın` bakış açısıyla değil, dişilci/feminist duruşla ele alınmaktadır. Dişilcilikten/Feminizmden öğrendiklerimizle Mevlana'nın yapıtlarına baktığımızda, yapıtların tanıklıkları, şimdiye kadar bildiklerimizi çürütecek niteliktedir. Mevlana'nın yapıtlarındaki cinsiyet ayrımının ayral/istisnai ve ikincil öğeler değil, yaşantısından yapıtlarına yansıyan temel bir ilişki biçimi olduğu söylenebilir.

One of the most striking impasses of the Turkish-Islamic culture may be that the inherited values on the issues related to gender culture could not been subjected to criticism. Such a critical endeavor might be possible if we can take a brand-new look at these works by getting deeper into their cultural roots. Taking a brand-new way is to find new ways of thinking, different ways of understanding, and going beyond the usual perspectives of established thoughts. This thesis can provide the opportunity to take a brand-new look at the gender culture through the works of a leading name such as Mawlānā Jalālu'ddin Rūmī, one of the great Sufis of the 13th century, who created a culture of living, understanding, and hearing in Anatolia for centuries. Because Mawlānā's works might reveal important clues about how the selves of female and male individuals are created by the teachings engraved in the memories, the commands processed in the marrow, and the images that are imposed.It is not enough to say that discussing gender culture through 13th century works belongs to the past. To grasp the problems of males and females, including all their complexity, the origins of these problems can be explained, and their place in the culture can be investigated to prevent these problems from reappearing in new forms. Of course, it is not aimed to judge Mawlānā with anachronistic attributions by bringing the past into the present. However, such a study is inevitable, which reveals and discusses the gender culture in Mawlānā's works. In the field of folklore, as in other fields of science, there is no study on gender culture in Mawlānā's works, whereas there are studies about `women`. These are the works that can be summarized as `Mawlānā gave great value to women` under the title of `Mawlānā and Women`.Mawlānā has five works: Matnawi, Dīwān-e Kabīr, Fihi Ma Fih (The Discourses), Majāles-e Sab'a (Seven Sermons) and Makatib (The Letters). Gender culture has been studied in three ways in the thesis based on the aforementioned works; (i). How is gender culture interpreted in Islamic and mystical works? (ii). What does Mawlānā say in his works, how does he say what he says? (iii). How are Mawlānā's words conveyed `today`?In this thesis, gender culture in Mawlānā's works are treated with a feminist stance, not from a `woman` point of view. When we look at the works of Mawlānā with what we have learned from feminism, what has been pictured in the works are of a nature to refute what we have known until now. It can be said that the gender discrimination in Mawlānā's works are not exceptions and secondary elements, but a basic form of relationship from his own life that is reflected in his works.