Hatırat ve mektuplar üzerinden Avrupa medeniyetini anlamak (1830-1923)

Abstract

Bu çalışmada, Erken Cumhuriyet ve Geç Osmanlı döneminde yaşamış Osmanlı entelektüellerinin kendi yaşamlarından tanıklıklarla yaklaşık yüz yıl süren bu evrenin medeniyet haritası ortaya çıkarılmıştır. Tanzimat dönemi, Osmanlı entelektüellerinin büyük zihniyet değişikliği yaşadığı bir dönemdir. Bu zihniyet değişikliğinin kökeninde Avrupa ile farklılaşan ilişkilerin etkisi büyüktür. Bu nedenle çalışma, Tanzimat döneminde 1837 yılında Avrupa'ya gönderilen Sadık Rifat Paşa'nın Batı ile ilgili ilk gözlemleriyle başlamıştır. Osmanlı entelektüellerinin Avrupa'yı nasıl anladıkları genellikle göz ardı edilen ve ikincil bir önem atfedilen hatırat ve mektuplar üzerinden yani birinci elden bilgilerle meydana çıkarılmaya çalışılmıştır. Yazarların bu tanıklıkları tarihi gerçeklikleri ve kırılma noktalarını anlamak açısından önemlidir. Avrupa medeniyeti yazarların hatırat ve mektuplarında kronolojik sırayla, Tanzimat devrinde sivilizasyon ve medeniyet, II. Abdülhamid döneminde terakki ve II. Meşrutiyet döneminde ise inkılap sözcüğüyle karşılanmıştır. Sözcüklerin dildeki değişimi belli bir sistemi takip etmektedir. Bu sistem, devrin siyasi ve toplumsal olaylarıyla yakından ilintilidir. Çalışmada bu sözcüklerin arkasında yatan zihniyet değişmelerinin, önemli kırılma noktalarının, Türk edebiyatını besleyen Batılı fikir akımlarının üzerinde durulacaktır.

In this study, by the testimonies of the Ottoman intellectuals who lived in the Early Republic and Late Ottoman periods which lasted about a hundred years, the civilization map of this era was revealed. The Tanzimat period was a period in which Ottoman intellectuals experienced a great change of mentality. At the root of this change of mentality is the impact of differentiated relations with Europe. For this reason, the study started with the first observations about the West by Sadık Rifat Pasha, who was sent to Europe in 1837 during the Tanzimat period. How Ottoman intellectuals understood Europe was tried to be revealed through memoirs and letters, which were often ignored and attributed a secondary importance, that is, through first-hand information. These testimonies of the authors are important in terms of understanding historical realities and breaking points. In the memoirs and letters of the authors, European civilization was met with the words sivilizasyon and medeniyet in the Tanzimat period, terakki in the reign of Abdulhamid II and inkılap in the period of the Second Constitutional Period. The change of words in language follows a certain system. This system is closely related to the political and social events of the period. In this study, the mentality changes behind these words, important breaking points, and the currents of Western ideas that feed Turkish literature will be emphasized.