16. ve 17. yüzyıllarda Avrupa'da Osmanlı ve Safevi halıları: Etkileşim ve rekabet

Abstract

16. ve 17. Yüzyıllarda Avrupa'da Osmanlı ve Safevi Halıları: Etkileşim ve Rekabet başlıklı çalışmanın ana konusunu Osmanlı dönemi Anadolu halıları ile Safevî dönemi İran halılarının Avrupa'daki rekabet ve etkileşiminin erişilebilen arşiv kayıtlarındaki ayrıntılar ile içinde halı tasviri tespit edilen resim sanatı örneklerinin değerlendirilmesi ve ulaşılan sonuçların ilgili kültürlerin tarihsel süreçleriyle karşılaştırılarak yorumlanması oluşturmaktadır. Ayrıca yine çalışma kapsamında söz konusu etkileşimin Portekiz, İspanya, Hollanda gibi farklı Avrupa kültürlerinin kendi halı ve düz dokuma geleneklerini oluşturma ve/veya geliştirmeleri noktasındaki etkileri incelenmektedir. Erken dönemlerden itibaren Avrupa'nın doğu halılarına büyük bir ilgisi olduğu bilinmektedir. Anadolu-Türk kültürüne ait halılar özelinde 13. yüzyıldan itibaren kesintisiz olarak takip edebildiğimiz bu süreçte, coğrafi keşifler ve yoğunlaşan ticari faaliyetler neticesinde zengin bir sınıf oluşturmaya başlayan Avrupa'da bu halılara olan talebinin daha da arttığı görülmektedir. Osmanlı halıları özellikle 15. yüzyıl ile birlikte Avrupa genelinde soyluların ve tüccarların zenginlik göstergesi olarak masa örtüsü veya perde olarak kullanılmaya, koltuk ve sandalye gibi mobilyaların yüz kaplaması olmaya; heyetler arasında diplomatik hediyeler olarak değerlendirilmeye, soğuk kilise oturaklarının üzerine ve cenaze törenlerinde tabutların altına serilmeye varan farklı alanlarda karşımıza çıkmaktadır. İran halılarının Avrupa çapında tanınır hale gelmesi ise ancak 16. yüzyılda tarih sahnesine çıkan Safevî Devleti ile birlikte izlenebilmektedir. Şah I. Tahmasb döneminde yoğunluk kazanan Safevî-İran halı dokumacılığı, özellikle Şah I. Abbas zamanında gerçekleştirilen atılımlar sayesinde Avrupa'da hızla yaygınlaşarak piyasaya hâkim durumdaki Osmanlı halılarına ciddi bir rakip haline gelir.

The main subject of this study titled `Ottoman and Safavid Carpets in Europe in the 16th and 17th Centuries: Interaction and Competition` is the assessment based on the competition and interaction in Europe regarding the Ottoman Anatolian carpets and the Safavid Persian carpets by evaluating the examples provided in accessible archive registers and the paintings that depict carpets, and interpreting the results obtained in comparison with the historical processes of the related European cultures. In the same scope, this study also examines the impacts of this interaction in various European cultures such as Spain, Portugal and the Netherlands on the creation and/or the enhancement of their own carpet and flat weaving traditions. The fact that Europe has had a significant interest in oriental carpets from the early periods is well known. Throughout this process, which we can trace continuously since the 13th century with respect to the carpets belonging to Anatolian-Turkish culture, it is observed that the demand for these carpets has increased even more in Europe that started to form a wealthy class as a result of geographical discoveries and intensified commercial activities. Particularly from the 15th century on, Ottoman carpets were being used as a sign of wealth by nobles and merchants throughout Europe as tablecloths or curtains, as a covering for furniture such as sofas and chairs, as diplomatic gifts between delegations, on cold church seats and under coffins in funeral ceremonies. The recognition of Persian carpets within Europe can only be traced back to 16th century, with the emergence of the Safavid State on the stage of history. Safavid-Iranian carpet weaving, which intensified during the reign of Shah Tahmasb I, began to spread prominently in Europe, notably during the reign of Shah Abbas I and became a significant rival to the market-dominant Ottoman carpets.