Dinî-geleneksel devlet yapısından modern-seküler devlet formlarına: Türkiye, Mısır ve İran'da Çağdaş İslami Siyasal Hareketlerin reaksiyonları

Abstract

Bu tezin amacı aynı dönemlerde dinî-geleneksel devlet yapısından modern seküler devlet yapılarına geçen Türkiye, Mısır ve İran'da Çağdaş İslami Siyasal Hareketler (ÇİSH'ler) olarak adlandırılan hareketlerin reaksiyonlarını incelemektir. Tezin kapsamı karşılaştırmalı tarihsel metodoloji kullanılarak her üç ülkede modern-seküler devlet inşa süreçlerinden ÇİSH'lerin her bir ülkede iktidara geldikleri bir yıl zarfındaki süreçtir. Bu tez, bahsi geçen reaksiyonların Türkiye'de neden siyasal sistem ile bütünleşen, Mısır'da neden sistem dışı kalıp yer altına inmek zorunda kalan ve İran'da neden İslam Devrimi ile sonuçlanan ve siyasal sistemi ele geçiren bir ÇİSH biçiminde ortaya çıktığını göstermeye çalışmaktadır. Araştırma ile Türkiye'de tarihsel olarak deorganize gelişen ulema örgütlenmesi, toplumun gündelik hayatına ilişkin hukuki düzenlemelerin seküler anlamda kök salması, seçimlerin değiştirici etkisi, ÇİSH'in toplumsal kontrol düzeyinin düşük olması ve siyasal pragmatizmi gibi sebeplerle Türkiye'de ÇİSH siyasal sistemle bütünleştiği gösterilmiştir. Mısır'da, tarihsel olarak yarı organize gelişen ulema örgütlenmesi, toplumun gündelik hayatına ilişkin hukuki düzenlemelerin seküler anlamda cılız olması, seçimlerin değiştirici etkisinin sınırlı olması, ÇİSH'in toplumsal kontrol düzeyinin sınırlı olması ve siyasal pragmatizmi gibi sebeplerle Mısır'da yarı eklemlenmiş bir durum olsa da çatışma kaçınılmaz olmuştur. Bu çatışma ÇİSH'in siyasal sistemden dışlanmasını beraberinde getirmiştir. İran'da tarihsel olarak organize gelişen ulema örgütlenmesi, toplumun gündelik hayatına ilişkin hukuki düzenlemelerin ulema kontrolünde olması, seçimlerin değiştirici etkisinin olmaması, ÇİSH'in siyasal pragmatizme başvurmaması gibi sebeplerle İran'da da çatışma kaçınılmaz olmuştur. Bu çatışma İslam Devrimi'yle sonuçlanmış ve ÇİSH siyasal sisteme hâkim olmuştur.

The aim of the thesis is to examine the reactions of the movements called Contemporary Islamic Political Movements (CIPMs) in Turkey, Egypt and Iran, which passed from the religious-traditional state structure to the modern secular state forms in the same years. The scope of the thesis is the process from the modern-secular state-building processes in all three countries to one year when CIPMs came to power in each country, using comparative historical methodology. The thesis examines to show why the aforementioned reactions emerged in the form of a CIPM that integrated with the political system in Turkey, why it had to stay out of the system and go underground in Egypt, and why the Islamic Revolution resulted in Iran and took over the political system. Due to the reasons such as the historically de-organized ulema structure in Turkey, the secularization of the legal regulations regarding the daily life of the society, the transforming effect of the elections, the low level of social control of the CIPM and its political pragmatism, the CIPM has been integrated into the political system in Turkey. There was a semi-integrated situation in Egypt to the political system because of the historically semi-organized ulema structure in Egypt, the limited effects of the legal regulations on the daily life of the society in a secular sense, the limited changer effect of the elections, the limited level of social control of the CIPM, and its political pragmatism. However, conflict was inevitable. This conflict has brought about the exclusion of the CIPM from the political system. The conflict has also been inevitable in Iran due to reasons such as the historically organized ulema structure in Iran, the fact that the legal regulations regarding the daily life of the society are under the control of the ulema, the elections do not have a transforming effect, and the CIPM does not apply to political pragmatism. This conflict resulted in the Islamic Revolution and the CIPM dominated the political system.