İslâm hukukunda edâ ve kazâ

Abstract

İslâm hukukunda edâ ve kazâ mükellefin sorumluluklarını yerine getirmesi hususunda büyük önem arz etmektedir. Edâ ve kazâ mükelleften talep edilen görevi hangi şartlarda ve nasıl yapacağını ifade eder. Bu kelimeler Fukaha metodunda emir, mütekellimîn ekolünde hüküm başlığı altında değerlendirilmiştir. Edâ ve kazâ kelimeleri terim anlamında, Mâlikî, Şâfiî ve Hanbelî mezheplerinde ibâdetler alanına has iken, Hanefîlerde muâmelât ve ukûbât kısımlarına da şâmildir. Bu terim anlamlarında kullanımlarının yanı sıra furû fıkıh kitaplarında edâ ve kazâ sözlük anlamlarıyla kullanılmıştır.Bu çalışmada Kur'ân ve Sünnette bu kelimelerin hangi manada kullanıldıkları ve mezheplerin usûl eserlerinde edâ ve kazâ kavramlarının nasıl tarif edildiği, kapsamları ve kısımları hakkında bir inceleme yapılmıştır. Üç bölümden oluşan bu araştırmada edâ ve kazâ ile ilintili olan îfâ ve iâde kelimelerinin Kur'ân'da sünnette ve usul-i fıkıhta kullanımlarına yer verilmiştir. Ayrıca edânın emir, hüküm, kudret ve vakit ile ilişkisi ortaya konulmaya çalışılmış, mezheplerin edâ ve kazâya dair benimsedikleri usûl esasları örneklerle açıklanmıştır. Metodolojiye dair tespit edilen esaslar mezheplerin furu' fıkıh kitaplarını nasıl etkilediği araştırılmıştır. Bu sebeple edâ ve kazânın fer'î meselelerdeki kullanımları hakkında genel bir değerlendirme yapılmıştır.Araştırmanın neticesinde ekollerin edâ ve kazâya dair usûl alanında farklı yaklaşımlara sahip olduğu tespit edilmiştir. Edâ ve kazâya dair metodoloji alanındaki ihtilafların büyük bir çoğunluğunun söz konusu kelimelere yaklaşım farklılıklarından kaynaklandığı anlaşılmıştır. Bazı örnekler müstesna olarak teorik boyuttaki ihtilafın, furû fıkıhta pratiğe yansımadığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: İslâm, Hukuk, Usûl, Edâ, Kazâ.

In Islamic law, execution (ada) and compensation (qada) are of great importance for obligants to fulfill the responsibilities. Ada and qada express in which conditions and how to perform the task that demanded from the obligants. These words was be evaluated under the head of command in Fuqaha school and under the head of verdict in mutakallimun school. Ada and qada words are terminologically unique to the purview of worships in Maliki, Shafii and Hanbali madhabs. These words also comprise muamalat and ukubat topics in Hanafi madhab. Ada and qada are used with dictionary meanings in furu al-fıqh books. In this study, examination was made about what is meaning of these words are used in Qu'ran and hadiths and how the ada and kaza are described, and their scope and sections in the usul al-fikh books of schools. In this research, which consists of three parts, the use of the words fulfillment(ifa) and repetition (iada), which are related to ada and qada in Qur'an, are used in hadiths and usul al-fıqh. In addition, the relationship between ada and command, verdict, power/capasity (qudra) and time was tried to be revealed. In the thesis, the views adopted by the madhabs on ada and qada are be explained with examples. The principles determinated on the methodology were be investigated how the schools had an impact on furu fıqh books. For this reason, a general evaluation is given about the uses of ada and qada in furu fıqhs. As a result of the research, it has been determined that schools have different approaches in usul al-fıqh regarding ada and qada. It was understood that the majority of the methodological disputes regarding the triangle and square were caused by differences in the approach to the words in question. Except for some exceptional examples, it has been observed that the theoretical dispute in general is not reflected in practice in furu fıqh.Key Words: İslâm, Law, Usul, Ada, Qada.