Öğretmenlerin algılarına göre okul yöneticilerinin çatışma yönetim tarzları ile öğretmenlerin örgütsel sessizlik düzeyleri arasındaki ilişki

Abstract

Bu çalışmanın amacı, İstanbul İli Avrupa yakasındaki resmi liselerde görev yapan öğretmenlerin algılarına göre, okul yöneticilerinin çatışma yönetim tarzları ile öğretmenlerin örgütsel sessizliklerinin düzeyini ve arasındaki ilişkiyi belirlemek; çatışma yönetimi tarzları ve örgütsel sessizlik düzeyinin öğretmenlerin bazı kişisel özelliklerine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediğini ortaya koymaktır. Bu çalışma, karma yöntem araştırmalarından açımlayıcı sıralı karma yöntem kullanılarak yürütülmüştür. Bu desende birinci aşamada nicel yöntemle toplanan veriler çözümlendikten sonra ikinci aşamada nitel yöntemle toplanan verilerle desteklenerek açıklanmıştır. Araştırmanın ilk aşaması olan nicel aşamada çatışma yönetimi tarzları ve örgütsel sessizliğe ilişkin algı düzeyleri tarama modeli ile belirlenmiş ve bu iki değişken arasındaki ilişki, ilişkisel tarama modeli ile ortaya konmuştur. Araştırmanın nicel çalışma evrenini 2018-2019 eğitim öğretim yılında İstanbul'un Avrupa yakasındaki 25 ilçede bulunan devlet liselerinde görev yapan toplam 26.434 öğretmen oluşturmuştur. İstanbul'un Avrupa yakasında bulunan `genel lise, mesleki ve teknik Anadolu lisesi ve imam hatip liselerinde` görev yapan öğretmenler genelinden bu orana ulaşmak için seçkisiz örnekleme yöntemlerinden `oranlı eleman örnekleme` (tabakalı örnekleme) yöntemine başvurulmuştur. Minimum örneklem sayısının evrene göre oranı %2,455 olarak hesaplanmıştır. Araştırmanın nicel verileri `kişisel bilgi formu`, Rahim (1983) tarafından geliştirilen ve Gümüşeli (1994) tarafından ilk defa Türkçe' ye uyarlanan `Rahim örgütsel çatışma envanteri`, Van Dyne, Ang ve Botero (2003) tarafından geliştirilen ve Kahya (2013) tarafından Türkçe' ye uyarlanan `örgütsel sessizlik ölçeği` ile toplanmıştır. Araştırmanın analizine 868 adet nicel veri toplama aracı dahil edilmiştir. Araştırma kapsamında elde edilen veriler SPSS paket programı ile analiz edilmiştir. Çalışmanın ikinci aşaması olan nitel aşamada ise nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması (case study) modeli kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubu, amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlik örnekleme yöntemi ile belirlenmiştir. Araştırmanın amacına yönelik olarak, nicel araştırmada örgütsel sessizlik düzeyi sonucunda `razı olma, savunma ve prososyal sessizlik` düzeyleri katılıyorum (3.41-4.20) ve tamamen katılıyorum (4.21-5.00) olarak tespit edilen resmi liselerde görev yapan toplam 31 öğretmen araştırmanın çalışma grubunu oluşturmuştur. Araştırmanın nitel verilerini toplayabilmek amacıyla, araştırmacı tarafından `örnek olay konu belirleme formu`, araştırmacı tarafından oluşturulan `ders programının dağıtımı` isimli örnek olay, okul yöneticilerinin çatışma yönetim tarzları ile öğretmenlerin örgütsel sessizlik düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesine yönelik bir yarı yapılandırılmış açık uçlu sorudan oluşan görüşme formu kullanılmıştır. Nicel araştırma sonucuna göre öğretmenlerin algılarına göre okul yöneticilerinin en çok kullandığı çatışma yönetim tarzları sırasıyla `uzlaşma, tümleştirme, kaçınma, ödün verme ve hükmetme` dir. Öğretmenlerin algılarına göre okul yöneticilerinin en çok kullandığı çatışma yönetim tarzı `uzlaşma` iken en az kullandığı çatışma yönetim tarzının ise `hükmetme` olduğu tespit edilmiştir. Öğretmenlerin algılarına göre okul yöneticilerinin örgütsel çatışma yönetim tarzlarının onların medeni durum, öğrenim durumu, branş, yaş değişkenleri bakımından anlamlı farklılık göstermezken; cinsiyet, mesleki kıdem, okuldaki kıdem ve görev yapılan lise türü değişkenleri açısından anlamlı farklılık tespit edilmiştir. Öğretmenlerin örgütsel sessizlik düzeyleri incelendiğinde, örgütsel sessizlik algılarının `katılmıyorum`, prososyal sessizlik algılarının `katılıyorum`, razı olma sessizliği ve savunma sessizlik algılarının ise `katılmıyorum` düzeyinde olduğu belirlenmiştir. Öğretmenlerin örgütsel sessizliği onların cinsiyet, medeni durum, öğrenim durumu, branş, yaş, mesleki kıdem, okuldaki kıdem değişkenleri bakımından anlamlı bir farklılık göstermezken; görev yapılan lise türü değişkeni algıları arasında anlamlı farklılık göstermiştir. Öğretmenlerin algılarına göre okul yöneticilerinin kullandığı tümleştirme, ödün verme ve uzlaşma tarzları ile öğretmenlerin razı olma, savunma ve genel örgütsel sessizlik düzeyleri arasında negatif yönlü bir ilişki olduğu belirlenirken; tümleştirme ve uzlaşma tarzları ile öğretmenlerin prososyal sessizlik düzeyleri arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğu görülmüştür. Okul yöneticilerinin kullandığı hükmetme tarzı ile öğretmenlerin savunma sessizlik düzeyleri arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğu bulunurken, kaçınma tarzı ile örgütsel sessizlik ve alt boyutları arasında ise anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Nitel araştırma sonucuna göre razı olma sessizlik düzeyi katılıyorum ve tamamen katılıyorum grubunda olan resmi okullarda görev yapan öğretmenlerin cevaplarına göre okul yöneticileri çatışma yönetmede en çok hükmetme tarzını kullandığı, tümleştirme, ödün verme, kaçınma ve uzlaşma tarzlarını ise çok az kullandığı belirlenmiştir. Savunma sessizlik düzeyi katılıyorum ve tamamen katılıyorum grubunda olan resmi okullarda görev yapan öğretmenlerin cevaplarına göre okul yöneticilerinin çatışma yönetmede en çok hükmetme tarzını sonrasında ise tümleştirme ve uzlaşma tarzlarını kullandığı belirlenmiştir. Prososyal sessizlik düzeyi katılıyorum ve tamamen katılıyorum grubunda olan resmi okullarda görev yapan öğretmenlerin cevaplarına göre ise okul yöneticilerinin çatışma yönetmede en çok tümleştirme tarzını sonrasında ise uzlaşma tarzını kullandığı belirlenmiştir. Nitel araştırma sonuçlarının nicel araştırmayı desteklediği görülmüştür.

The aim of this study was to determine the relationship between school administrators' conflict management styles and teachers' organizational silence levels according to the perceptions of teachers working in official high schools on the European side of Istanbul and reveal whether conflict management styles and organizational silence levels differed significantly according to some personal characteristics of teachers. This study was conducted by employing the explanatory sequential mixed method, one of the mixed research methods. In this design, after analyzing the data collected by the quantitative method in the first stage, they were explained by supporting with the data collected by the qualitative method in the second stage. In the quantitative stage, which was the first stage of the study, the perception levels of conflict management styles and organizational silence were determined by the screening model, and the relationship between these two variables was revealed by the relational screening model. A total of 26434 teachers working in public high schools in 25 districts on the European side of Istanbul in the 2018-2019 academic year constituted the quantitative population of the study. The `proportionate element sampling` (stratified sampling) method, one of the random sampling methods, was used to reach this ratio from teachers working in `general high schools, vocational and technical Anatolian high schools, and imam hatip high schools` located on the European side of Istanbul. The ratio of the minimum sample size to the population was calculated to be 2.455%. The quantitative data of the study were collected by using the `personal information form,` the `Rahim organizational conflict inventory` which was developed by Rahim (1983) and adapted into Turkish for the first time by Gümüşeli (1994), and the `organizational silence scale` which was developed by Van Dyne, Ang and Botero (2003) and adapted into Turkish by Kahya (2013). Eight hundred sixty-eight quantitative data collection tools were included in the analysis of the study. The data obtained in the study were analyzed using the SPSS package program. The case study model, one of the qualitative research models, was used in the qualitative stage, which was the second stage of the study. The study group of the research was determined by the maximum diversity sampling method, one of the purposeful sampling methods. For the aim of the study, as a result of the organizational silence level in the quantitative study, a total of 31 teachers working in official high schools, whose levels of `acquiescent, defensive, and prosocial silence` were determined as agree (3.41-4.20) and strongly agree (4.21-5.00), constituted the study group of the research. The `determination form for the case study topic,` the case called `distribution of the curriculum` created by the researcher, and the `interview form` consisting of one semi-structured open-ended question to determine the relationship between school administrators' conflict management styles and teachers' organizational silence levels were used by the researcher to collect the qualitative data of the study. According to the quantitative research results, the conflict management styles that were mostly used by school administrators were `compromising, integrating, avoiding, obliging, and dominating,` respectively, according to teachers' perceptions. According to teachers' perceptions, it was determined that the conflict management style that was mostly used by school administrators was `compromising` and the conflict management style that was least frequently used was `dominating.` While there was no significant difference between school administrators' organizational conflict management styles and the variables of their marital status, educational status, branch, and age according to teachers' perceptions, a significant difference was found in terms of the variables of gender, professional seniority, seniority in the school, and the type of high school worked. When teachers' organizational silence levels were examined, it was determined that their perceptions of organizational silence were at the `disagree` level, and their perceptions of prosocial silence were at the `agree` level, and their perceptions of acquiescent silence and defensive silence were at the `disagree` level. Whereas no significant difference was found between the organizational silence of teachers and their gender, marital status, educational status, branch, age, professional seniority, seniority in the school variables, a significant difference was found between the variable of the type of high school worked and their perceptions. According to teachers' perceptions, while it was determined that there was a negative relationship between the integrating, obliging, and compromising styles used by school administrators and teachers' acquiescent, defensive, and general organizational silence levels, a positive relationship was observed between the integrating and compromising styles and teachers' prosocial silence levels. Whereas a positive relationship was found between the dominating style used by school administrators and teachers' defensive silence levels, no significant relationship was found between the avoiding style and organizational silence and its sub-dimensions.According to the qualitative research results, in accordance with the responses of teachers working in official schools with the acquiescent silence level in the `agree` and `strongly agree` group, it was determined that school administrators used the dominating style mostly and the integrating, obliging, avoiding, and compromising styles very rarely in conflict management. According to the responses of teachers working in official schools with the defensive silence level in the `agree` and `strongly agree` group, it was determined that school administrators used the dominating style mostly and then the integrating and compromising styles in conflict management. According to the responses of teachers working in official schools with the prosocial silence level in the `agree` and `strongly agree` group, it was determined that school administrators used the integrating style mostly and then the compromising style in conflict management. It was observed that the qualitative research results supported the quantitative research.