Lütfî Paşa'nın `Risâle-i Firak-i Dâlle` adlı eseri ve değerlendirilmesi

Abstract

Bu çalışmada, Lütfî Paşa'nın Osmanlıca telif edilmiş Risâle-i Fırak-i Dâlle adlı eserinin tahkik ve tahlîli yapılmıştır. Hz. Peygamber'in `73 Fırka hadisi` diye bilinen rivayet bağlamında Müslümanlar tarih boyunca fırkalaşma ve mezhepleşme olgusuyla karşı karşıya kalmıştır. Her devrin anlayış ve zihin dünyası farklılık arz ettiği için fırkalar da dinamik bir yapıya sahip olmuştur. Ana gövdeleri sabit kalmış, ancak aşağıya doğru indikçe değişimlere uğramıştır. Bu durumlar her dönemin fırak, makalât ve milel nihal eserlerine yansımıştır. Lütfî Paşa da kendi döneminde gelişen bu meselelere dair bir risale kaleme alarak ana akımları zikretmiş ardından bu akımların tali kollarına yer vermiştir. Lütfî Paşa'nın fırka tasnifi ve onlara bakış açısı, başta eserin üslubu olmak üzere diğer telif ettiği eserleri incelenerek bu meselede kanaati tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışma risalenin tahkik ve tahlilinin yanı sıra klasik mezhepler tarihi kaynakları taranarak fırkalarla ilgili bilgiler genişletilmiştir. Bu bilgiler çerçevesinde Ehli Sünnet kelamcılarının görüşleriyle kıyaslanmıştır. 73 fırka hadis rivayeti üzerinde durulması ayrıca önemli görülmüştür. Nitekim hadis, tarih boyunca Cerh-Ta'dil yönüyle kritik edilip sıhhatinin ortaya konulmasından ziyade dönemsel olarak İslam düşünce tarihine yön vermesiyle gündemde kalmış ve öne çıkmış bir rivayettir. Bu bağlamda rivayetin sıhhatini hadis ilmi sınırları içerisinde tartışmak yerine rivayeti mana bakımından sağlam bir zemine oturtabilmek için Hz. Peygamber'in kullandığı kavramlar üzerinden bir değerlendirmesiyapılmıştır.Anahtar Kelimeler: Lütfî Paşa, 73 Fırka, Mezhep, Kelam, Ehl-i Sünnet

In this study, Lütfî Pasha's work named `Risâle-i Fırak-i Dâlle`, which was written in Ottoman Turkish has been critically edited. In the context of the narration known as the `73 sects hadith` of the Prophet, Muslims have been faced with the phenomenon of sectarianism throughout history. Since the understanding of each era is different, scholars which interpreted this hadith gave various comments on it. Although certain parts remain constant in the comments there have been changes in interpretations in different periods. This situation can be seen in firaq, maqalat, milal and nihal works. Lütfî Pasha also wrote a treatise in which he listed the main sects and their sub-branches.In this study, I examined how Lütfî Pasha interpreted `73 sects hadith`. For this purpose, I have analyzed his other works to elucidate his opinion on this subject. In addition to giving the critical edition version of his work, I expanded the scope of the study by putting the early Islamic comments on the firaq literature from classical works. I also compared Lütfî Pasha‟s comments with those of Ehl-i Sunnah scholars. It is also deemed important to focus on 73 sects hadith narrations. As a matter of fact, this hadith was examined periodically with the question of how it guided the history of Islamic thought rather than being critical in terms of hadith methodology and its accuracy. Instead of discussing the accuracy of the narration of this hadith within the boundaries of hadith science, I present an evaluation of the concepts used by the Prophet to understand its meaning correctly.Keywords: Lutfi Pasha, 73 Sects Hadith, Mazhab, Kalam, Ahl al-Sunnah