Millî mücadelede hava gücünün kullanılması

Abstract

Birinci Dünya Harbi'ni Osmanlı adına bitiren Mondros Mütarekesi'nden sonra Anadolu işgal edilmeye başlanmıştır. İtilaf Devletleri, işgal bölgelerine kara gücü yanında hava unsurları da getirmiştir. Bu sırada Osmanlı Devleti'nin elinde 14'ü deniz olmak üzere 92 tayyaresi kalmıştır. Cephelerde kalan tayyarelerin çoğu İtilaf Devletlerinin eline geçmiş, çok azı kurtarılarak İstanbul ve Anadolu'daki bazı merkezlerde toplanmıştır. Aynı dönemde cephelerden getirilebilenlerle birlikte İstanbul'da 72 tayyare toplanmıştır. Mütareke hükümleri gereği 13 Kasım 1918'de İstanbul işgal edilirken, aynı gün 9 İngiliz ve 4 Yunan tayyaresinden oluşan bir hava filosu Ayastefanos'daki meydana inmiştir. İtilaf güçlerinin İstanbul'a getirdikleri tayyare miktarı zamanla değişirken, elde edilen istihbarat raporlarından İngiltere'nin Ayastefanos'a60 adet kara tayyaresi konuşlandırdığı öğrenilmiştir. Bu sıradaİstanbul'a Fransızlar 83, İtalyanlar ise 4 tayyare getirmiştir. Aynı dönemde İngilizlerin, İstanbul ve Çanakkale'ye birer tayyare gemisi ve Gelibolu'ya 45 adet deniz tayyaresi konuşlandırdığı istihbar edilmiştir.İtilaf Devletleri tarafından İstanbul Ayastefanos Tayyare İstasyonu işgal edilince, buradaki kullanılabilir 45 tayyare Maltepe'ye taşınmıştır. Ancak Maltepe'deki havacıların Anadolu'ya kaçma girişiminde bulunması üzerine, İngilizler tarafından tayyareler yakılmış ve burası tahrip edilmiştir. Bu olay sonrasında 15 Haziran 1920'de alınan kararla Osmanlı havacılığına son verilmiştir.Yunanlar, 15 Mayıs 1919'da İzmir'i işgal ederken, buraya getirdikleri 29 kara ve deniz tayyaresi ile harp harekâtlarına şekil vermiştir. Batı Anadolu'daki Yunan tayyare miktarı 50'ye kadar çıkmış, hatta bir istihbarat raporunda Yunanların İzmir'e 180 tayyare getirdiği belirtilmiştir. Aynı dönemde İtalyanların, miktarı belli olmamakla birlikte Antalya ve civarında tayyareleri etkin bir şekilde kullandığı görülmüştür. Bu sırada başlayan Millî Mücadele hareketinin 13 Haziran 1920'de aldığı kararla ilk hava teşkilatı tesis edilmiştir. Aynı dönemde Konya'da 4'ü uçamaz durumda 17 tayyare olduğu görülmüştür. Yapılan hazırlıklardan sonra tayyare bölükleri kurulmak suretiyle, cephe hattında kullanılmaya başlanmıştır. Türk faal tayyare sayısının 1'e kadar düştüğü bir ortamda İtalya, Fransa ve Almanya'danyapılan alımlarla Büyük Taarruz öncesinde 41 faal tayyare cephe hattında konuşlanmıştır. Büyük Taarruz'unilk günü harp harekâta elde bulunan faal tayyarelerden 17'si iştirak etmiştir. Böylece bu tayyarelerle, hava harp görev ve faaliyetleri yerine getirilmiştir.Millî Mücadele esnasında Doğu Cephesi'nde Ermenilerin 6 tayyaresine karşı, Türk ordusunun elinde bulunan faal 3 tayyare ile harp harekât görevleri icra edilmiştir. Güney Cephesi'nde Musul civarında İngilizlerin ilk dönemlerde 50, daha sonra 100 tayyareden oluşan bir hava gücü harekâtlarına yön vermiştir. Bu cephe hattında tayyare bölüğü kurularak, Musul'a harekât icra edilmek istenmişse de Batı Cephesi'ndeki kritik vaziyet sebebiyle bu düşünceden vazgeçilmiştir. Aynı cephe hattındaki Adana'da Fransızlar, bölgeye getirdikleri 10 tayyare ile Antep, Maraş, Urfa ve Çukurova'da hava harekât görevleri icra etmiştir. Türk ordusunun bu coğrafya da tayyare kullanma imkân ve durumu söz konusu olmamıştır.Millî Mücadele dönemindeki havacılık faaliyetlerinin aktarıldığı bu tez çalışmasında, İtilaf Devletleri ile TBMM'nin hava gücü arşiv belgeleri ışığında ortaya konulacaktır.

Following the Armistice of Mudros, which ended the First World War on behalf of the Ottoman Empire, the Anatolian occupation began. The Allies brought their air force as well as ground troops. Meanwhile, the Ottoman Empire was under the control of 92 aircraft, 14 of which were naval. Most of the aircraft remaining on the fronts were seized by the Allies, so only very few of them were rescued and gathered in certain centers located in Istanbul and Anatolia.During the same period, 72 aircraft were gathered in Istanbul together with those that could be brought back from the fronts. While Istanbul was occupied on 13 November 1918 according to the terms of the Armistice, an air fleet consisting of 9 British and 4 Greek aircraft landed on the square in Yeşilköy on the same day. While the number of aircraft the Allies sent to Istanbul varied over time, it has been found from the obtained intelligence reports that the UK deployed 60 land aircraft to Yeşilköy. Meanwhile, the French deployed 83 aircraft while the Italians deployed 4. During the same period, The British were reported to deploy one naval aircraft to Istanbul, one to Çanakkale, and 45 to Gallipoli.When the Allies occupied the Istanbul Yeşilköy Aircraft Station, the usable 45 aircraft were relocated to Maltepe. However, when the aviators in Maltepe attempted to retreat to Anatolia, The British burned down the aircraft, and the place was destroyed. Afterward, the Ottoman military aviation was terminated with the decision taken on 15 June 1920. While occupying Izmir (Smyrna) on 15 May 1919, the Greeks shaped the military operations through 29 land and naval aircraft they deployed here. The number of Greek aircraft in Western Anatolia increased to 50 aircraft; in fact, it was stated that the Greeks deployed 180 aircraft here. Meanwhile, although the number of their aircraft is unspecified, the Italians were observed to use their aircraft effectively in Antalya and its surroundings. With the decision issued on 13 June 1920 by the Turkish National Movement, which began at this time, the first air force was established. There was a total of 17 aircraft in Konya, 4 of which were wrecked. Following the preparations and its establishment, the aircraft squad was employed on the front lines. When the number of active Turkish aircraft was decreased to 1, 41 operational aircraft purchased from Italy, French, and Germany were deployed on the front lines before the Great Offensive. Seventeen of the aircraft owned by the Turkish Army participated in the first-day military operations of the Great Offensive.During the National Struggle, military operations on the Eastern Front were carried out with three operational aircraft owned by the Turkish Army against the six aircraft of the Armenians. An air force consisting of 50 aircraft at first and then 100 aircraft led the British operations on the Southern Front around Mosul. On this front line, although it was planned to establish an aircraft squad and carry out a military operation to Mosul, this plan was abandoned due to the critical situation on the Western Front. On the same front line, in Adana, the French carried out air operations in Antep, Maraş, Urfa, and Çukurova with ten aircraft they deployed to the region. Unfortunately, the Turkish Army did not have the opportunity to use an aircraft in this geography.In this thesis, in which the aviation activities during the National Struggle have been conveyed, the air forces of the Allies and the Grand National Assembly of Turkey will be revealed in the light of archive documents.