Türkiye'de aydınlatma tasarımının zamandizini: Şişhane örneği

Abstract

Aydınlatma, yapay ve doğal olmak üzere iki ana başlık altında sınıflandırılmaktadır. Toplumlar, doğal ışıktan yararlandıktan sonra, aydınlatmaya yarar sağlayan keşifler ile (gaz yağı, havagazı, elektrik gibi) yapay aydınlatmayı kullanmaya başlamışlardır. Bu sayede çeşitli ürünler tasarlanmıştır. Tasarlanan ürünler her yeni keşfe uygun üretilmişlerdir. Bu da bir çeşitlilik oluşturmuştur. Aydınlatma teknolojilerinin yayıldığı ülkeler, aygıt tasarımlarına da öncülük etmişlerdir. Ülkemizde kurulan gazhaneler ve elektrik santralleri ile aydınlatma aygıtlarına gereksinim duyulmaya başlanmıştır. Şişhane semti, Osmanlı Devleti'nin endüstrileşme hamlelerinden bu yana, aydınlatma aygıtları tasarımları ve üretimleri konusunda ülkemizde öncü bölge olmuştur. Bu bölgede, aydınlatma aygıtlarının tasarımı ve üretimi amacıyla imalathaneler kurulmuş, rekabet ortaya çıkmış ve bu sayede tasarımcı yetiştirme ve ürün imalat konusunda talep oldukça artmıştır. Bu çalışma ile Şişhane semti ve çevresindeki aydınlatma ürünü tasarımı yapan işletmelerin, tasarımcıların ve üreticilerin Osmanlı Devleti'nde Batılılaşma hamleleri ile başlayıp tarih içerisindeki izlerini sürerken, Türkiye'deki endüstriyel aydınlatmanın zamandizinini oluşturmak hedeflenmektedir. Bu çalışmada beş ana başlık altında inceleme yapılacaktır.Birinci bölüm olan giriş bölümünde; yapılan tez çalışmasının önemi, amacı, kapsamı ve yöntemi belirlenmiştir.İkinci bölümde; aydınlatma ile ilgili temel kavramlar üzerinde durulmuştur. Bölüm içerisinde, iç mekan aydınlatma araç ve gereçleri irdelenmiştir ve kullanılan malzemelerin tanımları yer almıştır. Üçüncü bölümde; Türkiye'de, elektrik öncesi aydınlatma aygıtlarında kullanılan enerji kaynakları, elektriğin İstanbul'a gelişi ve aydınlatmanın İstanbul'daki tarihi gelişimi irdelenmiştir. Bu bölümde gelişimi anlatabilmek için tarihsel dönemler üzerinden tanımlar yapılmıştır. Cumhuriyet öncesi ve Cumhuriyet sonrası ele alınacak bu bölümde tarihsel gelişimler ara başlıklar halinde değerlendirilmiştir.Dördüncü bölümde; çalışmanın ana konusu olan aydınlatma tasarımının zamandizini işlenmiştir. Osmanlı Döneminden itibaren aydınlatma araç gereçlerinin yer aldığı Fransızca yıllık ve dergiler taranmıştır. Bölüm içerisinde Cumhuriyet Döneminde ve Osmanlı Döneminde basılmış yayınların aydınlatma ile ilgili olan başlıkları araştırılmıştır. Basılı dergilerin reklamları üzerinden aydınlatma elemanlarının tasarımlarına ulaşmak hedeflenmiştir. Yayınlar içerisinde yer alan bilgilerin derlenerek haritalandırma yapılması ve aydınlatma aygıtı ithalatı yapan işletmelerin bulunmasında yardımcı olacağı öngörülmüştür.Aydınlatma araç ve gereçlerinin yıllıklar ve dergiler üzerinden yapılan araştırması sonucunda, Beyoğlu ve Eminönü Bölgesi ekseninde yer alan aydınlatma üretici ve tüccarlarının harita yoluyla tespiti yapılmıştır. Haritalandırma sayesinde, belirtilen bölge içerisinde kümelenen üretici ve tüccarlarının üretim mekanlarındaki sürekliliği tartışılmıştır. Beşinci bölüm olan değerlendirme ve sonuç bölümünde ise; bu tez çalışması kapsamında ulaşılan veriler ile genel bir değerlendirme yapılmıştır ve elde edilen bulgular irdelenmiştir. Bu çalışma içerisinde yapılan araştırmalarda birincil olarak ele alınan yöntem, belgesel tarama yöntemidir. Çeşitli dönem gazetelerinin, yıllıklarının ve dergilerinin içerisindeki ilgili yazılar, belgeler, ilanlar ve makaleler taranmıştır. Araştırma yapılan süre içerisinde görsel ve yazılı verilerin toplanması hedeflenmiştir. Anahtar Kelimeler: Aydınlatma Aygıtları, Osmanlı Devleti Sanayileşme Süreçleri, Aydınlatma Tarihi, Erken Cumhuriyet Dönemi, Tasarım Tarihi, Batılılaşma Dönemi

Lighting is classified under two main headings as artificial and natural. After benefiting from natural light, societies have started to use artificial lighting with the help of discoveries (such as kerosene, coal-gas, electricity). In this way, various products have been designed. Every designed product has been produced according to new discoveries. Also, this created a variety. Countries where lighting technologies have spread become also pioneered device designs. With the gas houses and electric power-plants established in our country, lighting devices have started to be needed. Şişhane district has been the leading region in our country in terms of lighting device designs and production since the industrialization moves of the Ottoman Empire. In this region, workshops were established for the design and production of lighting devices, competition emerged, and thus the demand for designer and product manufacturing increased considerably. With this study, it is aimed to create the timeline of industrial lighting in Turkey, while the enterprises, designers and manufacturers that design lighting products in Şişhane district and its surroundings start with the Westernization moves in the Ottoman Empire and follow their traces in history.This study will be examined under five main headings.In the first part as introduction, the importance, purpose, scope, and method of the thesis study has been determined.In the second part, basic concepts of illumination are focused on. In the chapter, interior lighting tools and equipment were examined, and the definitions of the materials used were included.In the third part, In Turkey, the energy sources used in pre-electricity lighting devices, newly introduction of electricity in Istanbul and the historical development of lighting in Istanbul have been examined. In this section, definitions have been made over historical periods in order to explain the development. Historical developments are evaluated, which will be about before and after the Republic, under subheadings.In the fourth part, the chronology of lighting design, which is the main subject of the study, is handled. French annuals and magazines containing lighting equipment from the Ottoman Empire period were scanned. In the section, the headings of the printed publications in the Republic Period and the Ottoman Period related to illumination were researched. It is aimed to reach the designs of the lighting devices through the advertisements of printed publications. It is anticipated that the information contained in the publications will be used with compiled maps and will assist in finding businesses that import lighting devices.As a result of the research of lighting devices and equipment through annuals and magazines, the lighting manufacturers and traders located in the axis of Beyoğlu and Eminönü were identified by map. Through this mapping, the continuity of the manufacturers and traders clustered in the specified region in the production areas were discussed.Fifth section is evaluation and results section. A general evaluation has been made with the data obtained within the scope of this thesis and the findings have been examined.Document scanning based method is the primary method that used in the researches conducted in this study. Relevant articles, documents, advertisements and articles in various period newspapers, annuals and magazines were scanned. It was aimed to collect visuals and written data during the research period.Keywords: Lighting Device, Ottoman Empire Industrialization Period, Lighting History, Early Republican Period, Design History, Westernization Period