Rize-Çamlıhemşin Ortan ve Yolkıyı köyleri kırsal sit koruma önerileri

Abstract

Doğu Karadeniz, tarih boyunca içinde yaşayan insanların yaşamını şekillendiren ve bölgeye özgü yaratıcı çözümler üretilmesine olanak sağlayan yerleşimlere sahiptir. Bölgenin kendine has iklimi ve doğa koşulları; bölge insanının yerleşimde, mimaride ve yapım tekniklerinde yeni arayışlara girmesi ve yörenin karakteristiğine uygun çözümler üretmesi sonucunu getirmiştir. Karadeniz sahilindeki Rize şehir merkezine, yaklaşık 40 km. uzaklıkta Fırtına Vadisi eteklerinden konumlanan Çamlıhemşin ilçesi, sahip olduğu önemli doğal ve kültürel miras değerleri ile ülkemizin önde gelen miras alanlarından biridir. Bu anlamda, korunması gerekli kültür mirasına ait yapım gelenekleri de kültürel ve mimari bir örnekleşmenin tehdidi altındadır. Kaçkar Dağları Milli Parkı sınırının da dahil olduğu Çamlıhemşin ilçesindeki kırsal yerleşimlerden büyük bir bölümünün özgünlük ve bütünlük değerlerini kaybetmiş ya da kaybetme sürecinde olduğu izlenmektedir. Geçmişten günümüze dek bölge tarihine tanıklık etmiş; yaşam kültürünü ve geleneksel yerleşim karakterini yansıtan Ortan ve Yolkıyı Köyleri'nin bünyesinde barındırdıkları kırsal miras değerlerini büyük oranda koruyarak bugüne ulaştığı görülmektedir. Kültür ve doğanın bir ürünü olarak karşımıza çıkan tarihi kırsal yerleşimler; cami, köprü, değirmen, kahvehane, okul, konut, serender ve depo işlevli yapılar ile bostanlar, tarlalar ve ormanların oluşturduğu fiziksel dokusuyla döneminin kırsal yaşamı, mimari konumu, yapı teknolojisi, yapım teknikleri, peyzaj özellikleri ve geleneksel yapı ustalıkları hakkında detaylı bilgiler vermektedir. Koruma gündemine son yıllarda katılan `kültürel peyzaj` kavramı ile birlikte şekillenen tez kapsamında; doğanın izin verdiği ölçüde, insanoğlunun da katkılarıyla ortaya çıkmış Ortan ve Yolkıyı tarihi yerleşimlerinin bulunduğu Çamlıhemşin İlçesi'nin kültürel peyzaj değerleri incelenmiştir. Kavramın tanımlama süreci, sınıflandırılması ve değerlendirme ölçütleri aktarılarak, Çamlıhemşin'in kültürel peyzaj değerleri tespit edilmiştir. Bu çalışma Ortan ve Yolkıyı Köyleri'nin kültürel peyzaj değerleri göz önünde bulundurularak; sözü edilen köylerin geleneksel mimarisini, geleneksel yapı türlerini ve yapım tekniklerini, plan-cephe özelliklerini tanıtmak ve korunması için bütüncül bir bakış açısı ile öneriler üretmeyi hedeflemektedir. Sözü edilen bu önerilerin üretilebilmesi için mimari belgeleme, haritalama gibi çalışmalar Rize İl Özel İdaresi'nden edinilen güncel kadastral haritalar ile Harita Genel Komutanlığı'ndan edinilen geçmiş tarihli hava fotoğrafları çakıştırılarak altlık olarak değerlendirilmiştir. Mimari belgelemele sürecinde ise; her bir yapı için envanter fişleri hazırlanmış, yerleşimlerin karakteristik özelliklerini saptamak için seçilen bi grup yapının detaylı rölöve çizimleri hazırlanmıştır. Bu kapsamda 75 geleneksel, 16 çağdaş yapıdan oluşan Yolkıyı Köyü'ndeki ve 23 geleneksel, 3 çağdaş yapıdan oluşan Ortan Köyü'ndeki tüm yapılar belgelenmiştir. Dik yamaçlar üzerine konumlandırılmış olan yapıların bodrum kat mekanlarının yaklaşık 60 cm kalınlığındaki kargir duvarlardan oluşturulduğu, üst katların ise ahşap yığma ya da ahşap karkas yapı tekniği ile inşa edildiği tespit edilmiştir. Hazırlanmış olan tez, son yıllarda yalnızca yaz aylarında mevsimsel bir kullanımın görüldüğü doğal ve kültürel değerleriyle bütüncül olarak korunması gereken Ortan ve Yolkıyı yerleşimlerinin kırsal peyzaj değerlerinin korunmasına ilişkin çok yönlü sorunları saptayarak sürdürülebilir koruma olasılıklarını değerlendirmiştir. Bu doğrultuda özgünlüğünü ve bütünlüğünü büyük ölçüde koruyarak günümüze ulaşmış Ortan ve Yolkıyı kırsal peyzajının ve kırsal mimarlık mirasının geleceği, ICOMOS'un 1999 tarihli `Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü`, 1999 tarihli `Uluslararası Kültürel Turizm Tüzüğü`, 2008 tarihli `Kültürel Rotalar Tüzüğü`, 2014 tarihli `İnsani Değer Olarak Miras ve Peyzaj Floransa Bildirgesi`, 2017 tarihli `Tarihi Ahşap Yapıların Korunması İçin İlkeler` ve 2017 tarihli `Kırsal Peyzaj Miras Tüzüğü` gibi ilkesel metinler çerçevesinde tartışılarak öneriler geliştirilmiştir. Bu ilkesel metinler doğrultusunda mevcutta var olan Kaçkarlar Kültürel Rota geliştirilerek köylerle olan bağlantısı sağlanıp, yeni bir rota oluşturulmuştur. Ekonomik anlamda refahın sağlanabilmesi adına öneriler üretilerek geleneksel konutlarda aile pansiyonculuğu değerlendirilmiştir. İncelenen geleneksel yapıların güncel durumları ele alınarak korumanın ve sürdürülebilirliğin nasıl sağlanabileceği tartışılmıştır.

The Eastern Black Sea region has settlements that have shaped the lives of the people living in it throughout history and enable the production of creative solutions peculiar to the region. Distinctive climate and natural conditions of the region; resulted in the folk of the region seeking new solutions in settlement, architecture, and structure techniques and producing solutions appropriate for the attributes of the territory. Located at the foothills of the Fırtına Valley, approximately 40 km from Rize city center on the Black Sea coast, Çamlıhemşin district is one of the prominent heritage sites of our country with its important natural and cultural heritage values. In this sense, the construction traditions belonging to the cultural heritage that should be preserved are also under the threat of a cultural and architectural exemplary. It is observed that most of the rural settlements in Çamlıhemşin district, including the border of Kaçkar Mountains National Park, have lost their authenticity and integrity values or are in the process of losing. It is seen that Ortan and Yolkiyi Villages, which have witnessed the history of the region from past to present and reflect the life culture and traditional settlement character, have reached today by preserving to a large extent the rural heritage values they comprise. These settlements appear as a product of culture and nature; they provide detailed information about the rural life of the period, architectural position, construction technology, construction techniques, landscape features and traditional building mastership with the physical texture of mosques, bridges, mills, coffeehouses, schools, residences, granaries and warehouses, gardens, fields and forests.Within the scope of the thesis shaped with the concept of `cultural landscape` that has been on the preservation agenda in recent years; The cultural landscape values of Çamlıhemşin district, where the Ortan and Yolkiyi historical settlements, have emerged with the contributions of human beings, to the extent allowed by nature, have been examined. The cultural landscape values of Çamlıhemşin were determined by transferring the concept's definition process, classification and evaluation criteria. This study aims to introduce the traditional architecture, sort of traditional building and construction techniques, plan-facade features of Ortan and Yolkiyi Villages and to produce offers for their preservation. In order to produce these mentioned offers, studies such as architectural documentation and mapping were evaluated as a base by overlapping the current cadastral maps obtained from the Rize Special Provincial Administration with the past aerial photographs obtained from the General Command of Mapping. During the architectural documentation process; inventory slips for each building and detailed survey drawings of a group of buildings were selected to determine the characteristics of the settlements were prepared. In this context, all the buildings in Yolkiyi Village, which consists of 75 traditional, 16 contemporary buildings, and Ortan Village, which consists of 23 traditional and 3 contemporary buildings, have been documented. It has been determined that the basement floors of the buildings located on steep slopes are made of masonry walls approximately 60 cm thick, while the upper floors are built with wooden piling or wooden carcass construction techniques. The thesis prepared has evaluated the sustainable conservation possibilities by identifying the multi-faceted problems related to the protection of the rural landscape values of the Ortan and Yolkiyi settlements, which need to be protected in a holistic manner with their natural and cultural values, which have only been used seasonally in the summer months in recent years. In this direction, the future of Ortan and Yolkiyi rural landscape and rural architectural heritage, which has survived to the present day by preserving its originality and integrity to a great extent; suggestions have been made by discussing afterward within the framework of principal texts such as `Florence Declaration on Heritage and Landscape as Human Value` dated 2014, `Principles for the Protection of Historical Wooden Buildings` dated 2017 and the `Rural Landscape Heritage Regulation` dated 2017, ''Traditional Architectural Heritage Charter'' of ICOMOS dated 1999, `International Cultural Tourism Regulation` dated 1999, `Cultural Routes Regulation` dated 2008.