Bayburt ve yöresi ağızları (giriş-inceleme-metinler-sözlük)

Abstract

Bu çalışma, Bayburt il merkezi ile bu ilin köy ve ilçelerinden derlenen dil ürünlerinin ses, şekil ve söz varlığı açısından incelenmesinden oluşmaktadır. Bayburt ve yöresinin ağız özelliklerini tespit edebilmek için 61 farklı yerleşim yerinden yörenin ağız özelliklerini yansıtan 135 ayrı kişi ile görüşülüp ses kaydı alınmıştır. Derleme aşamasında ağız derleme kurallarına titizlikle uyulmuştur. Kaynak kişilerin; bölgenin ağız özelliklerini en iyi şekilde taşıyan, okuma-yazma bilmeyen veya en fazla ilkokul mezunu olan, konuşma kusurları bulunmayan, genelini kadınların oluşturduğu 50 yaş ve üstü kişilerden olmasına özellikle dikkat edilmiştir. Metinlerin sağlam ve eksiksiz olması için derlenen konuşmalara ait ses kayıtları dikkatle dinlenerek yazıya aktarılmış, dinleme esnasında tereddütte kalınan bazı kelime ve seslerin doğru şeklinin teyidi için bölgeye ve bölge ağzına hâkim olan kişilerin görüşüne başvurulmuştur. Konuşmalar yazıya aktarılırken Türk Dil Kurumu tarafından belirlenen ağız transkripsiyon alfabesi esas alınmıştır. Bu alfabede yer almayan bölgemiz ağızlarına has bazı sesler için de yeni işaretler belirlenmiştir. Ses kayıtlarının deşifre edilmesi ile oluşturulan metinler art ve eş zamanlı olarak incelenmiştir. Bayburt ve yöresi ağızları, çalışmanın genelinde, diğer Doğu Grubu ağızları ve Türkiye Türkçesinin bazı ağızları ile karşılaştırılarak tespit edilen benzer özellikler dipnotlarda belirtilmiştir. Ayrıca bölge ağızları, ses ve şekil yönünden Azerbaycan ve Kıpçak Türkçelerinin bazı karakteristik özelliklerini de taşımaktadır. Bu nedenle sözü edilen lehçeler ile benzerlik gösteren hususlar da çalışmanın ilgili yerlerinde belirtilmiştir.

This study examined the language products compiled from the city center of Bayburt together with its villages and districts in terms of sound, form, and vocabulary. To determine the dialect characteristics of Bayburt and its region, 135 individuals from 61 different settlements reflecting the regional dialect characteristics were interviewed and these interviews were recorded. Dialect compilation rules were elaborately followed during the compilation phase. Particular attention was paid to the fact that the resource individuals had the best dialect characteristics in the region, were illiterate or graduated from primary school, had no speech defects, and were aged 50 and over, who were mostly female. To ensure that the texts were sound and complete, the audio recordings of the interviews were listened to one by one and carefully, and the opinions of the people who dominate the region and the regional dialect were consulted to confirm the correct form of the words and sounds that were hesitant during listening. While transcribing the interviews, the dialect transcription alphabet determined by the Turkish Language Institution was taken as the basis. New signs were also determined for some sounds unique to the regional dialects, which were not included in this alphabet.The texts created by decoding the audio recordings were analyzed simultaneously and diachronically. Throughout the study, Bayburt and local dialects were compared to the other Eastern Group dialects and some Turkey Turkish dialects, and the similar features detected were indicated in the footnotes. Besides, the regional dialects carry some characteristic features of Azerbaijani and Kipchak Turkish in terms of sound and shape. For this reason, the features that were similar to the aforementioned dialects were mentioned in the relevant parts of the study.