Atik Şikayet Defterlerine Göre Savaş Yıllarında Osmanlı Devleti'nin Sosyo-Ekonomik Durumu (1788-1810)

Abstract

Bu çalışmada, Osmanlı Devleti'nde 18. yüzyılın sonlarına doğru sosyal, siyasi, ekonomik, askeri ve adli yapıda meydana gelen bozulmalar ve yaşanan savaşlar sonucu devletin içinde bulunduğu kaotik durumun toplumsal hayata yansımalarının Atik Şikâyet Defterleri'ne dayanarak incelenmesi amaçlanmaktadır.Atik Şikâyet Defterleri, Osmanlı Devleti sınırları içerisinde yer alan hemen bütün sancak, kaza, nahiye ve köylerden gelen her türlü şikâyet ve istekleri barındırmaktadır. Bu defter serisi içerisinde devletin bütün bölgelerinden gelen sosyal, siyasi, askeri ve adli bozulmaları hakkındaki Şikâyetler dönemin sosyo-ekonomik durumu, ortaya çıkan sorunların yoğunlaştığı bölgeler, askeri yapıdaki bozulmalar ve halka yansıması, eşkıyalık faaliyetleri, ayanlık, voyvodalık, derebeylik veya şehir kethüdalığı iddiasıyla ortaya çıkan kişilerin yanlarına topladıkları mütegallibeler ile halka yaptıkları zulümler, görevini suiistimal eden devlet memurları, eşkıyalık faaliyetlerinin artmasına yardım eden devlet görevlilerinin halk üzerindeki baskıları, ekonominin temelinde yer alan vergilerin toplanması hususunda meydana gelen usulsüzlükler, Tekalif-i Şakka adı verilen kanun dışı alınan vergilerin artması ve zorla tahsili, kadınlara yapılan zulüm, eziyet ve tecavüz olayları, evli kadınların kaçırılarak zorla başkasına nikah ettirilmeleri, toplum içerinde bazı muafiyet sahibi olan Şeyh, Seyyit, İmam, Hatip vs. kişilere zulüm ve zorla onlardan vergi tahsil etme, toprağın has, zeamet ve tımar olarak işletilmesi usulünde meydana gelen bozulmalar, kişilerin birbirlerinin topraklarını gasp etmesi, yaşanan sorunlar neticesinde adli yapıya başvurulması ile adaletin sağlanamaması, haklının ezilmesi, zulüm eden kişilerin rahat gezmesi, bazı köy ve kazaların coğrafik ve fiziki yapıları sebebiyle eşkıya ve hırsız takımının odak noktasında olması, savaş durumunda sefere giden kişilerin evleri bazı zorbalar tarafından basılarak yağmalanması, kişilerin zulüm ve zorbalık sebebiyle vatanlarını terk ederek başka yere göç etmeleri sebebiyle meydana gelen karışıklıklar, Arnavut eşkıyasının artan faaliyetleri, miras sorunları, anne ve babasını kaybeden küçük çocuklara atanan vasilerin, bu çocukların mal varlıklarını zapt ederek zulüm etmeleri gibi sorunlar tespit edilerek bu sorunların toplumsal düzen, ekonomik yapı ve adalete olan etkilerini ve yansımalarını ortaya çıkararak Osmanlı'nın Sosyal-Ekonomik ve Adli tarihine önemli bir katkı sağlanması amaçlanmaktadır.Çalışmamız 1788-1808 yıllarını yani III. Selim dönemini kapsamakta olup 18. Yüzyılın sonu 19. Yüzyılın başında Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu durumu, yaşanan ekonomik krizleri, savaşların sebepleri, sosyal düzenin içinde bulunduğu karmaşayı ve bu durumun merkezde ve taşrada meydana getirdiği serzenişleri ortaya çıkarmak hususunda önemli bir yere sahiptir. Çalışmamızda yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda Devlet Arşivinde 1789-1808 yıllarını içeren Atik Şikâyet Defterler tespit edilmiş ve ilgili defterlerin büyük bir çoğunluğunun transkripti ve değerlendirmesi gerçekleştirilmiştir. Ayrıca çalışma, arşiv kaynakları ve gerekli tetkik eserler ile desteklenerek, Osmanlı Devleti'nde sözü edilen dönemde ortaya çıkan sosyal, ekonomik ve adli yapıda meydana gelen boşlukları, o dönemde yaşayan bireylerin karşılaştıkları sorunları ortaya koymuştur.

In this study, it is aimed to examine the reflections of the chaotic situation of the state on social life as a result of the deterioration and wars in the social, political, economic, military and judicial structure of the Ottoman Empire towards the end of the 18th century on the basis of the Atik Complaint Registers.Atik Complaint Registers contain all kinds of complaints and requests from almost all sanjaks, towns, sub-districts and villages within the borders of the Ottoman Empire. In this series of registers, recorded problems were such as complaints about social, political, military and judicial corruption coming from all regions of the state, the socio-economic situation of the period, regions where the emerging problems were concentrated, the deterioration of the military structure and its reflection on the public, banditry activities, ayanlık, voivodeship, persecution of the public by people claiming to be feudal or city conquerors (kethüda) and the evil genty (mütegallibe) gathered with them civil servants who abused their duties, the pressure on the people of the state officials who helped to increase the banditry activities, the irregularities that occurred in the collection of taxes, which are the basis of the economy, the increase and forced collection of taxes, which are called Tekalif-i Shaqka, the persecution, torment and rape of women, the abduction and forced marriage of married women, oppression and forcibly collecting taxes from people like Sheikh, Sayyid, Imam and Hatip who have some exemptions in the society, the disruptions in the process of cultivating the land as special (has), zeamet and timar, the seizure of each other's lands, resorting to the judicial structure as a result of the problems, the oppression of the righteous, the comfortable life of the oppressors, being at the focal point of the bandit and thieves due to geographical and physical structures of some villages, conflicts caused by the raiding and looting of the houses of the people who went on the expedition in case of war, the people leaving their homeland and migrating to another place due to persecution and bullying, the increasing activities of the Albanian bandits, the problems of inheritance, the persecution of the guardians assigned to young children who lost their parents by seizing their assets. We aim to make an important contribution to the Social-Economic and Judicial history of the Ottoman Empire by determining the above-mentioned problems and revealing the effects and reflections of these problems on the social order, economic structure and justice.Our study covers the years 1788-1808, the period of Selim III, and has an important place in revealing the situation of the Ottoman Empire at the end of the 18th century and the beginning of the 19th century, the economic crises, the causes of wars, the turmoil of the social order and the reproach this situation caused in the center and in the rural.In our study, in line with the above explanations, the Atik Complaint Registers containing the years 1789-1808 in the State Archive were identified and the transcripts and evaluations of the majority of these registers were accomplished. In addition, the study, supported by archival sources and essential audit works, revealed the gaps in the social, economic and judicial structure that emerged during the period mentioned in the Ottoman Empire and the problems faced by the individuals living in that period.