Paylaşım tasarıları çerçevesinde Ortadoğu'nun şekillendirilmesi (1918-1945)

Abstract

Ortadoğu kelimesi tıpkı Şark ve Yakındoğu gibi Avrupalıların ürettiği bir kavramdır. 20. yüzyılın ilk çeyreğinde en çok kullanılan kavramlardan biri olan Ortadoğu kelimesi önceden kullanılan Yakındoğu teriminin yerini almıştır. Bu kavramın çok sık zikredilmesinin en önemli nedenlerinden biri de İngiltere'nin Hindistan ve Çin coğrafyasında etkin hale gelmesidir. Bu ifadenin tanımladığı topraklar İlkçağ'dan günümüze kadar tüm insanlık için farklı sebeplerle önemini korumuştur. Avrupalı devletler ve ABD için önemli bir sömürü merkezi olarak görülen bu topraklar Osmanlı Devleti'nin Birinci Dünya Savaşı'na girmesiyle paylaşım tasarılarının ana konusu olmuştur. Birinci Dünya Savaşı ile başlayan gizli antlaşmalar süreci, paylaşım tasarılarının savaştan sonra hayata geçirildiği manda yönetimlerinin kurulmasıyla devam etmiştir. Bu çalışma ile 1918'den 1945 yılına kadar paylaşım tasarıları ile Ortadoğu'nun büyük güçler tarafından nasıl şekillendirildiği ve kronolojik olarak bu topraklar üzerindeki paylaşım tasarılarının uygulanma aşamaları izah edilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla Türk ve yabancı arşivlerden, gazetelerden, kitap ve makalelerden yararlanılarak farklı bakış açıları ile konu tetkik edilmiştir.Manda yönetimleri kurularak devam eden Ortadoğu'yu şekillendirme gayreti Avrupalı devletleri Ortadoğu'yu masrafsız ve sorunsuz yönetebilmek için hakim oldukları bölgelerde anayasalar ve antlaşmalar yapmaya, yeni krallar atamaya sevk etmiştir. Irak, Suriye, Ürdün, Lübnan, Filistin ve Suudi Arabistan devletleri bu çabanın sonucu olarak ortaya çıkmış olup, mandater devletler bu toprakları yönetirken askeri ve mali yükümlülüklerini azaltmak amacıyla çözümler aramışlardır. İkinci Dünya Savaşı başlamadan önce İngiltere, Irak ve Ürdün ile Fransa, Suriye ve Lübnan ile sözde bağımsızlık antlaşmaları yapmışlardır. Bu antlaşmalar ile askeri, siyasi, kültürel ve ekonomik tüm menfaatlerini garanti altına alan mandater devletler sorumluluklarından kurtularak, Ortadoğu üzerindeki nüfuzlarını devam ettirmişlerdir. İkinci Dünya Savaşı sırasında İngiltere ve Fransa önceki antlaşmaların kendilerine sağladığı garantilerle Ortadoğu'ya yeniden müdahale ederek bölgedeki askeri ve siyasi rollerini arttırmışlardır. Bu süreçte İngiltere, Filistin için ise toprakların Araplar ve Yahudiler arasında paylaşılmasını öneren tasarılar yapmıştır. Avrupalı devletler Ortadoğu'da 1918'den 1945'e kadar uyguladıkları böl, parçala, kolay idare et taktiği ile farklı devletler ve kimlikler oluşturma çabası içerisine girmişlerdir. Bu politika Ortadoğu'ya huzur değil, istikrarsızlık getirmiştir.

The term Middle East, just like Orient and Near East, is a concept invented by Europeans. One of the most frequently used concepts in the first quarter of the 20th century, the term Middle East has replaced the term Near East which used to be used formerly. One of the most important reasons why this concept is mentioned so frequently is that Britain has become active in the geography of India and China. The territories defined by the aforementioned expression have remained significant for the whole humanity due to a variety of reasons since the Ancient History until today. These territories which are considered a significant center of exploitation for European states and the United States became a main theme of share designs when the Ottoman Empire joined the World War I. The period of secret treaties which began with the World War I continued with the establishment of mandate governments through which the share designs were put into practice. With this study, it was tried to explain how the Middle East had been shaped by great powers with the share designs from 1918 until 1945 and the stages of chronologically carrying out the share designs in these territories. For that purpose, the subject was explored from different points of view by using Turkish and foreign archives, newspapers, books and papers.The ongoing effort of shaping the Middle East by establishing mandate governments impelled European states to make constitutions and treaties and assign new kings in the areas they ruled in order to govern the Middle East free of cost and problem. States such as Iraq, Syria, Jordan, Lebanon, Palestine and Saudi Arabia emerged as a result of this effort. When ruling these territories, mandatory states sought solutions to decrease their military and financial liabilities. Prior to the onset of the World War II, Britain signed so-called treaties of independence with Iraq and Jordan and France with Syria and Lebanon. Mandatory states which ensured all their military, political, cultural and economic benefits with these treaties were freed of their responsibilities and maintained their influence on the Middle East. During the World War II, Britain and France re-interfered in the Middle East with guarantees provided to them by former treaties and increased their military and political roles in the area. During this period, Britain made designs suggesting the sharing of the Palestinian territories between Arabs and Jews. In the Middle East, European states made an effort to create different states and identities with the divide-mangle-easily rule tactic which they had applied from 1918 until 1945. Rather than peace, this policy brought an inconsistency to the Middle East.