Klasik Türk şiirinde savaş aletleri (XV-XVI. yüzyıl divanlarına göre)

Abstract

Türk kültür ve medeniyeti köklü bir savaş geleneğine sahiptir. Bu gelenek gerek kültüre gerekse de edebiyatın yazılı ve sözlü numunelerine yansımıştır. Edebî eserlerde savaş aletlerine ve bu aletlerin kullanım inceliklerine rastlanmaktadır. Çalışmaya esas alınan divanlarda bu savaş aletleri ile ilgili birçok kavramın ve terimin bulunduğu görülmektedir. Türk savaş literatürüyle ilgili bu unsurlar, klasik Türk şiirinin mecaz ve hakikat dünyasında önemli bir havza oluşturmuştur. Klasik şiirimizin asırlardır biriktirdiği bu havza, bu kültürel ve antropolojik arka plan, sahip olduğu bu zihnî derinlik gerek edebî metinlere gerek tarihî metinlere gerekse de diğer bütün disiplinlere kaynaklık etmektedir. Çalışmada amaç; `Savaş Aletleri`nin klasik Türk şiirine, savaş sanatı ve estetiği içinde nasıl yansıdığını, hangi bağlamda hangi amaçlarla hangi şairler tarafından kullanıldığını tespit etmektir. Ayrıca savaş aletlerinin çeşitleri, bileşenleri, yapımı, süslemesi, kullanım özelikleri; savaş aletleri ile ilgili inanışlar, deyim ve atasözleri gibi konunun alt boyutlarını ele almak; içinde bulunulan dönemin teknolojik dönüşümünü ortaya koymak hedeflenmiştir. Çalışmada savaş konusu ve Türk edebiyatı tarihinde savaşla ilgili unsurlar irdelenmiş, savaş aletleri ve klasik Türk şiirine yansımaları başlıklar halinde ele alınmıştır. Savaş aletlerinin maddi hususiyetlerinin yanı sıra din, tasavvuf, tarih, mitoloji ve kültür gibi disiplinlerle olan irtibatı incelenmiştir. Savaş aletlerinin şiirin merkezinde yer alan aşk ve savaşa, üslup ve söyleme nasıl yansıdığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışma alanı klasik Türk şiiri olarak belirlenmiş olup XV - XVI. yüzyıllara ait 26 şair ile sınırlandırılmıştır. Seçilen şairlerde; dönemin özelliklerini ve farklılıkları yansıtması için şairlerin tanınırlığı, sultan şair, savaş şairi, kadın şair olması gibi nitelikler aranmıştır. Taramalar sonucunda on bine yakın beyit excel ortamına aktarılmış, çeşitli özellikler açısından tasnif edilmiş, tespitlere kaynaklık edecek tablo ve grafikler oluşturulmuştur. Beyitler yorumlanırken tarih başta olmak üzere felsefe, psikoloji, antropoloji, mitoloji gibi birçok disiplinden yararlanılmıştır. Sonuç itibarıyla savaş aletleri ile ilgili olarak; geliştirilen sanatlar, sevgili-âşık ilişkileri, teknolojik değişim ve dönüşüm, şair-patron ilişkisi, şairlerin söylem ve üslup farklılıkları, zamanla kalıp ifadeler yerine yerel söyleyişlerin kullanılması gibi hususlar bu çalışma ile ortaya konulmuştur.

Turkish culture and civilization have a deep-rooted war tradition. This heritage is evident in the culture as well as in written and oral-literary samples. In literary works, war instruments and their employment details can be found. Many notions and terminology connected to these combat tools are observed in the divans within this study's scope. These elements associated with Turkish war literature have established an important basin in traditional Turkish poetry's metaphor and reality world. This cultural and anthropological background that our classical poetry has accumulated over centuries and its mental depth provided the foundation for the source of literary writings, historical texts, and all other disciplines. This research aims to discover how `warfighting tools` were reflected in classical poetry in terms of martial arts and aesthetics, as well as in what contexts and for what purposes each poet used them. Sub-dimensions of the study area, such as types, components, design and decoration of combat tools, characteristics of their use, perceptions about combat tools, idioms, and proverbs, were also investigated in this study. Besides that, the period mentioned earlier's technological transformation was explored. War and aspects associated with war in Turkish literature history were explored, as were war instruments and their reflections on classical Turkish poetry under various titles. In addition to the material characteristics of warfighting tools, their relationship with other disciplines such as religion, mysticism, history, mythology, and culture was also addressed. Finally, it was attempted to determine how this was reflected in the poem's central themes of love and war, as well as style and manner of discourse. The thesis scope was defined as classical Turkish poetry and was limited to twenty-six poets from the 15th to the 16th centuries. Qualifications such as public recognition, being a sultan's poet, war poet, and female poet were sought in the selected poets to depict the period's peculiarities and differences. Up to ten thousand couplets were transferred to Excel and classified based on various attributes as a result of screening. Finally, tables and graphs were created based on the findings to serve as a source for the findings. Many disciplines, including philosophy, psychology, anthropology, mythology, and, most notably, history, were used to comprehend the couplets. In conclusion, this thesis presented issues concerning combat tools such as acquired arts, relationships between lovers, technological change and transformation, poet-patronage relations, differences in poets' discourse and style, and local expressions over stereotypes.