Göstergelerarası çeviri: İran sinemasına uyarlanan edebî eserler üzerine bir inceleme

Abstract

Çağdaş göstergebilimin temelleri 20. yüzyılda atılmış, ancak ilk ortaya çıkış serüveniAntik Yunan dönemine kadar gitmektedir. Buna bağlı olarak göstergelerarasılıkkavramı, ilk kez Roman Jakobson ile karşımıza çıkmakta ve iki farklı gösterge dizesiarasındaki alışverişi ya da ilişkiyi belirtmektedir. Göstergelerarasılık kavramı ile yeniinceleme alanları oluşmuştur. Edebiyat ve sinema da göstergelerarası çevirikapsamında incelenen önemli alanlardan biri olmuştur.Tarihsel süreç içerisinde, yedinci sanat olarak ortaya çıkan sinemanın kendindenönceki sanatlarla ve özellikle edebiyatla olan ilişkisi çalışmalara sıkça konuolmuştur. Gösterge kavramından göstergelerarasılığa, uyarlama tanımından uyarlamatürlerine yaptığımız kavramsal tanımlamaların ardından İran edebiyatını ve İransinemasını tarihsel bir süreç içinde değerlendirdik. İran sineması özelinde, İranlıyönetmenlerin gerek klasik, gerekse modern İran edebiyatından hiç kopmadığıgözlemlenmiştir. Bu gözlem neticesinde çalışmamızda, her biri yazıldığı yıllarınedebî türlerine dikkat çekici örnekler olan İran edebiyatından Şovher-i Âhû Ḫânum,'Azâ-dârân-i Bayel, Dâş Âkol, Çekme ve Mihmân-i Mâmân eserleri yer almıştır. Bubeş eserden beyaz perdeye Şovher-i Âhû Ḫânum, Gâv, Dâş Âkol, Çekme ve Mihmâni Mâmân olarak uyarlanan filmler, Jakobson'un göstergelerarası çeviri yaklaşımıçerçevesinde yönetmenin, yazılı eserdeki dilsel göstergeleri nasıl görsel göstergeyedönüştürdüğü, yazarın yazılı eserde okura vermeye çalıştığı anlamı, yönetmeninizleyiciye nasıl aktardığı kaynak -erek metin karşılaştırmasıyla incelenmiş vesonunda da uyarlama türünün tespiti yapılmıştır.Anahtar Kelimeler: Göstergebilim, Göstergelerarası Çeviri, Uyarlama, İran Sineması, İran Edebiyatı.

The foundations of modern semiotics were laid in the 20th century however its firstappearance goes back to the Ancient Greek period. Accordingly, the concept ofintersemiotics is introduced for the first time by Roman Jakobson and it indicates theexchange or the relation between two different categories of signs. Through theconcept of intersemiotics, the new research areas have emerged. Literature andcinema have also been one of the important areas studied within the scope ofintersemiotic translation.The relationship between cinema which appears as the seventh art within thehistorical context and the former arts, particularly literature, has become the subjectof scrutiny in such studies more frequently. Firstly, the conceptual definitions ofsign, intersemiotics and the adaptation and the types of adaptations were explained.Then, we discussed Iranian literature and cinema within its historical process. In thecase of Iranian cinema, it was observed that Iranian directors never break their tiesfrom both classical and modern Iranian literature. In consequence of this observation,the works from Iranian literature, Şovher-i Âhû Ḫânum, 'Azâ-dârân-i Bayel, DâşÂkol, Çekme and Mihmân-i Mâmân which are significant examples of the literarygenres of the years in which they were penned were chosen. The adaptations of thesefive works, Şovher-i Âhû Ḫânum, Gâv, Dâş Âkol, Çekme and Mihmân-i Mâmân wereanalyzed how the director transfers the linguistic signs in a written work into thevisual signs within the frame of Jakobson's intersemiotic translation. Then, it wasscrutinized that how the intended message for the readers by the author wastransferred to the adaptation for the audiences by the director as comparing thesource and target texts. As a result, the type of adaptation was detected.Key Words: Semiotics, Intersemiotic Translation, Adaptation, Iranian Cinema, Iranian Literature.