The late Ottoman kalam tradition: İsmail Gelenbevi (1730-1791) and his kalam treatises

Abstract

İsmail Gelenbevi (ö. 1790) 18 ve 19. yüzyılın en mühim alimlerindendir. Gelenbevi hakkında bugüne kadar yapılan çalışmaların hepsi değilse de büyük bir çoğunluğu; onun mantık, münazara ve matematik alanlarına yaptığı katkıları tartışmaktadır. Bu tez, Gelenbevi'nin veciz bir biyografisini sunup bütün eserlerinin şerhli bir biblografyasını vererek, onun hayatı ve eserlerine bir giriş mahiyeti taşır. Dahası, Gelenbevi'nin Kelam alanındaki temel eseri olan Devvani'nin (ö. 1509) Aduddin el-ici akaidi şerhine dair haşiyesine eğilerek onun Kelam'a yaptığı katkıları da göstermeye çalışmaktadır. Tez, özellikle Gelenbevi'nin teselsül, epistemoloji, insan eylemi ve subjektivite kavramlarını ele alış biçimini araştırmaktadır. Netice olarak ortaya çıkmaktadır ki, bu kavramlar üzerinden yaptığı çalışmada, yeni ve güçlü argümanlar sunan ve ayrıca daha önce benzerine rastlanmayacak denli derinlikli şekilde insan subjektifliğini teorize edern Gelenbevi, Kelam literatürünün gelişimine büyük katkılar sunmuştur. Tez ayrıca Gelenbevi'nin daha önce yayımlanmamış 6 talikatının da edisyon kritiklerini de içermektedir: 1) Bir ayetin tefsiri hakkında talikat, 2) Eylem ve iman meselesi hakkında uzun bir talikat, 3) Takaddüm hakkında bir talikat, 4) Tekabül hakkında bir talikat, 5) Vasıta üzerine bir talikat.

Ismail Gelenbevi (d.1790) was an Ottoman scholar of great importance in the 18th and 19th Centuries. Most if not all studies to date have discussed Gelenbevi's contributions to the disciplines of logic, argumentation theory, and mathematics. This thesis provides an introduction to Gelenbevi's life and works by providing a succinct biography and an annotated bibliography of all of this works. Furthermore, it focuses on his contributions to the science of kalam, or systematic Islamic theology, by providing a study of his main kalam work, a gloss on Dawwani's (d.1509) commentary on Adud al-Iji's doctrinal primer. In particular, this thesis examines Gelenbevi's treatment of infinite regress, epistemology, human agency and subjectivity. These discussions demonstrate that Gelenbevi furthered the development of kalam in all of these areas, by providing new and more powerful arguments, in addition to providing a more in depth and unprecedented theorization of human subjectivity. The thesis also includes 6 editions of treatises by Gelenbevi that have not been published before: (1) a treatise on the tafsir of a Qur'anic verse; (2) a long treatise on the question of faith and action; (3) a treatise on priority (taqaddum); (4) a treatise on opposition (teqabul); (5) a treatise on the medium (wasita).