Kuru derelerin sulamada kullanılmasında yeraltı bentlerinin önemi ve Erzurum ilindeki uygulamaları.

Abstract

Amaç: Bu çalışmada kuru dere adı verilen yağışlı mevsimlerde yüzey akışa sahip ancak kurak mevsimlerde yüzey akışı tamamen kesilen küçük derelerden, kurak mevsimlerde ihtiyaç duyulduğu zamanlarda sulama suyunun temin edilebileceği yöntemlerin incelenmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Bu çalışmada (Gemalmaz ve Hanay, 1994) ve ( Aküzüm ve Öztürk, 1996) 'ya göre yeraltı bentlerinin etüt, planlama ve projeleme kriterleri yöntem olarak alınmıştır.Bulgular: İnceleme sonucunda elde edilen verilere göre Erzurum İli'nde materyal olarak belirlenmiş olan 5 yeraltı bentinden 3 ü işlevini kaybetmiş olup, faal olarak hizmet veren 2 yeraltı benti bulunmaktadır. Aktif olarak kullanılmayan bentler, hizmete girdiklerinde tam randımanlı olarak görev yapmışlardır. İnşa edilen bu yeraltı bentleri, sulama mevsimlerinde ihtiyaç duyulan suyu temin etmiş ancak bu bentlerden bazıları yaşanan doğal afetler neticesinde ve/veya bilinçsizce kullanımdan dolayı tahribata uğramışlar ve atıl duruma gelmişlerdir. Bazı yeraltı bentleri ve/veya yeraltı bentinin elemanları, köylüler tarafından mühendislik ilkelerine uyulmadan onarılmaya çalışılmış ancak başarılı olunamamıştır. Atıl durumdaki yeraltı bentlerin iletim hatları kullanılamaz hale gelmiş ve sedimentle dolmuştur. İncelenen yeraltı bentlerinden sadece 1 inde sulama havuzuna rastlanmış olup, diğer 4 yeraltı bentinde depolama yapısına rastlanılmamıştır. Sonuç: Kurak mevsimlerde ihtiyaç duyulan sulama suyunun temin edilmesinde yeraltı bentleri önem taşımaktadır. Yarı kurak iklime sahip ülkemizde, sulama suyuna ihtiyaç duyulan yaz mevsimlerinde bir çok yerüstü su kaynağının debileri azalarak kuruma noktasına gelmektedir. Kuru derelerden yeraltı bentleri ile sulamada yararlanmak, giderek önem kazanmaktadır. Yıllık yağış miktarı 442 mm olan Erzurum Bölgesi'nde de, yaz mevsimlerinde kuruyan derelerden yeraltı bentleri ile sulama yapılmaktadır. İncelenen yeraltı bentlerinden, Kaban Mahallesi yeraltı benti ve Çamlıyamaç Mahallesi yeraltı benti, sulamada aktif olarak kullanılırken,Günlüce Mahallesi yeraltı benti, Uğurlu Mahallesi yeraltı benti ve Yanıkkaval Mahallesi yeraltı benti atıl durumdadır. Bu bentlerin tadilatları mümkün olmayıp, bu yeraltı bentlerinin yeniden inşa edilmeleri gerekir. Projeye alınacak yeraltı bentlerinin iletim hatlarının sonunda, biriktirme yapıları inşa edilmelidir. Yapılacak yeraltı bentlerinin, her sulama mevsimi öncesinde bakım, onarım ve temizliği, köylüler tarafından yapılmalıdır. Kurak mevsimlerde sulama suyunun ihtiyaç duyulan zamanda temin edilebilmesi için yeraltı bentlerinin inşalarının ve/veya onarımlarının yapılması elzemdir.Anahtar Kelimeler: Yeraltı bentleri, Kuru dereler, Sulama, Sulama suyu alma yapıları, Kuru derelerden su alma yöntemleri, Yerüstü su kaynaklarından su alma yöntemleri.

Purpose: In this study, it is aimed to examine the methods by which irrigation water can be obtained from small streams called dry creeks, which have surface flow in rainy seasons but whose surface flow is completely cut off in dry seasons, when needed in dry seasons.Method: This study was carried out through a Design Based Research (DBR) approach in three stages. In the first stage, needs of visually impaired students regarding science learning and their understanding level of the concepts in 'Particulate Nature of Matter' unit were investigated… …Findings: According to the data obtained as a result of the examination, 3 of the 5 underground embankments determined as material in Erzurum have lost their function and there are 2 underground embankments that serve actively. The underground embankments, which are not actively used, functioned with full efficiency when they were put into service. These underground embankments, which were built, provided the water needed during the irrigation seasons, but some of these underground embankments have been destroyed as a result of natural disasters and/or unconscious use and have become inactive. Some underground embankments and/or elements of underground embankments were tried to be repaired by the villagers without following the engineering principles, but they were not successful. The transmission lines of the underground embankments became unusable and filled with sediment. An irrigation pool was found in only 1 of the investigated underground embankments, and no storage structure was found in the other 4 underground embankments.Results: Underground embankments are important in providing the irrigation water needed during dry seasons. In our country with a semi-arid climate, the flow rates of many surface water sources come to the point of drying out by decreasing in the summer seasons when irrigation water is needed. Taking advantage of dry streams in irrigation with underground embankments is becoming increasingly important. In the Erzurum Region, where the annual rainfall is 442 mm, irrigation is also carried out with underground embankments from streams that dry up in the summer seasons. Of the underground embankments examined, the Kaban Neighborhood underground embankment and the Çamlıyamaç Neighborhood underground embankment are actively used for irrigation, while the Günluce Neighborhood underground embankment, Uğurlu Neighborhood underground embankment and Yanıkkaval Neighborhood underground embankment are inert. It is not possible to renovate these embankments, and these underground embankments must be rebuilt. At the end of the transmission lines of the underground embankments to be taken into the project, accumulation structures should be built. The maintenance, repair and cleaning of the underground embankments to be made before each irrigation season should be carried out by the villagers. It is essential to carry out the construction and / or repair of underground embankments in order to provide irrigation water at the required time during the dry seasons.Keywords: Underground embankment, Dry creek, Irrigation, Intake structure of irrigation,Methods of taking water from dry creeks, Methods of taking water from surface water sources