Türk edebiyatında Manzum tarihler ve Murâdî'nin Fetih-nâme'si

Abstract

Tarih yazıcılığından daha dar bir alanı kapsayan ve literatüre yeni yeni girmeye başlayan `Manzum Tarih` yazıcılığı çalışmamızın odak noktasını oluşturmaktadır. Nazmın olanaklarından yararlanarak; bir padişahın, bir vezirin veya ünlü bir paşanın/kumandanın yaptığı gazaları konu edinen tarihler (gazavât-nâme), bir kalenin veya bir şehrin fethini konu edinen tarihler (fetih-nâme), bir muharebede kazanılan zaferi konu edinen tarihler (zafer-nâme), bir hükümdarın saltanat dönemini baştan sona konu edinen tarihler(Selîm-nâme veya Süleymân-nâme), Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan başlayarak belli bir döneme kadarki olayları konu edinen genel tarihler ve Osmanlı padişahlarının tahta çıkış tarihlerini, saltanat sürelerini, saltanatları süresince yaptıkları işleri, kazandıkları zaferleri, aldıkları ülkeleri, vefat veya tahttan ayrılma tarihlerini, kendilerinden sonra hangi padişahın tahta çıktığını ve buna benzer niteliklerini birkaç beyit içerisinde anlatan manzum tarihler (Fihrist-i Şâhân) şeklinde tasnif edilebilir. Manzum Tarihler, genellikle uzun konuları anlatmak için kullanılan mesnevi nazım biçimiyle kaleme alınmıştır. Ancak -nadiren de olsa- kaside nazım şekliyle kaleme alınan manzum tarihler de olmuştur.Türk edebiyatında kaleme alınan manzum tarihlerin incelendiği bu çalışmada, giriş ve sonuç bölümleri hariç 3 bölüm bulunmaktadır. Birinci bölümde manzum tarihçilik hakkında bilgi verilmiş ve tespit edilen manzum tarihler tasnif edilmiştir. İkinci bölümde; tespit edilen 127 eserden günümüze ulaşan 118 manzum tarih, kronolojik sıra gözetilerek tanıtılmış, `Manzum`, `Manzum-Mensur Karışık` ve `Farsça Yazılanlar` şeklinde gruplandırılmış, muhteva, dil ve üslup bakımlarından ele alınmıştır. Üçüncü bölümde Fetih-nâme adlı manzum tarih ise transkribe edilerek incelenmiştir. Sonuç olarak Türk edebiyatında Ahmedî'nin 15. yüzyılın başlarında kaleme aldığı İskender-name adlı eserinde Osmanlı Tarihi'ni anlattığı Dâsitân-ı Tevârih-i Mülûk-ı Âl-i Osman başlıklı bölümle başladığı kabul edilen ve 20. yüzyılın başlarında Mehmed Cemil'in kaleme aldığı Muhtasar ve Manzum Târîh-i Osmânî adlı eserle son bulan manzum tarih yazıcılığı geleneği çerçevesinde ortaya konan 118 eser tanıtılmış ve Murâdî'nin Fetih-nâme adlı eserinin transkripsiyonlu metni eklenmiştir.

Covering a narrower field than historiography and having just begun to enter the literature, `Poetic History` writing is the focus of our work. By taking advantage of the possibilities of Nazm; dates (gazavât-nâme) about the battles of a sultan, a vizier or a famous pasha/commander, dates about the conquest of a castle or a city (fetih-name), dates about the victory won in a battle (zafer-name), The dates that deal with the reign of a ruler from beginning to end (Selim-nâme or Süleymân-nâme), the general dates that deal with the events starting from the establishment of the Ottoman Empire to a certain period, and the dates of the Ottoman sultans' accession to the throne, their reign, the works they did during their reign, the achievements they earned. They can be classified as verse dates (Fihrist-i Şahân) describing their victories, the countries they took, the dates of their death or abdication, which sultan came to the throne after them, and similar qualities in a few couplets. Poetic History is written in masnavi verse, which is generally used to describe long subjects. However, there have also been verse dates written in verse form in the ode, albeit rarely.In this study, which examines the verse dates written in Turkish literature, there are 3 chapters excluding the introduction and conclusion. In the first chapter, information about verse historiography is given and the determined verse dates are classified. In the second part; 118 poetic dates that have survived from 127 works identified have been introduced in chronological order, grouped as `Poetic`, `Mixed Manzum-Prose` and `Written in Persian`, and discussed in terms of content, language and style. In the third chapter, the verse history called Fetih-nâme is transcribed and analyzed. As a result, in Turkish literature, it is accepted that Ahmedi's work called İskender-name, which was written in the early 15th century, started with the chapter entitled Dâsitân-ı Tevârih-i Mülûk-ı Âl-i Osman, in which he narrated the Ottoman History, and Mehmed Cemil's work in the early 20th century. 118 works that were put forward within the framework of the tradition of historiography in verse, which ended with the work titled Muhtasar and Manzum Târîh-i Osmânî, which he wrote, were introduced and the transcripted text of Murâdî's Fetih-nâme was added.