Gümüşhane ve yöresi ağızları (İnceleme-metinler-sözlük)

Abstract

Bu çalışmada, Türkiye Türkçesi ağızları içinde önemli bir noktada bulunan Gümüşhane ve yöresi ağızları ele alınmıştır. Çalışmamıza konu olan Gümüşhane ili, Doğu Karadeniz Bölgesi'ni Doğu Anadolu'ya bağlayan en önemli geçit ve Anadolu'daki birçok sahaya göre Türk yerleşiminin çok erken olduğu bir yöre olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmamızda, Gümüşhane yöresi ağızlarının ses-şekil özelliklerinin tespit edilmesi ve derlemelerden hareketle elde ettiğimiz söz varlığının ortaya konması amaçlanmıştır. Bu bağlamda; Merkez, Kürtün, Torul, Köse, Şiran ve Kelkit ilçelerinden derlemeler yapılarak Gümüşhane yöresinde yer alan bu bölgelerin ağız özellikleri bir bütün halinde tespit edilmek istenmiştir. Doktora tezi olarak hazırlanan bu çalışma, ana başlıklar olarak `Giriş`, `İnceleme`, `Sonuç`, `Metinler` ve `Sözlük` kısımlarından oluşmaktadır.`Giriş` bölümünde ilk etapta tezimiz için esas aldığımız derlemelerin elde edilmesi ve tezin oluşum süreci anlatılmıştır. Ayrıca bu bölümde, Gümüşhane ilinin tarihi, etnik yapısı, Gümüşhane adı, Gümüşhane yöresi ağızlarıyla ilgili günümüze kadar yapılan çalışmalar ve Gümüşhane ve yöresi ağızlarının Anadolu ağızları içindeki yeri hakkında bazı bilgiler verilmiştir.`İnceleme` bölümünde, Gümüşhane yöresinden derlenen metinlerin incelenmesiyle ortaya çıkan ve yazı dilinden farklılık arz eden ses-şekil özellikleri incelenerek metinler bağlamındaki örneklerle desteklenmiştir. `Sonuç` kısmında, incelenen metinler ışığında Gümüşhane ve yöresinden elde ettiğimiz genel ses-şekil özellikleri maddeler halinde ele alınmıştır. `Metinler` bölümünde, yöredeki farklı birimlerden derlenen ve bu çalışmaya kaynaklık eden 73 adet metin bulunmaktadır. `Sözlük` bölümünde, derlemelerden hareketle elde ettiğimiz söz varlıkları metinlerdeki cümle örnekleri ile de desteklenerek ortaya konulmuştur.

This study discusses the dialects of Gümüşhane and its region, constituting an integral part of the Turkish dialects of Turkey. As the crux of this study, the Gümüşhane province is the most important gateway connecting the Eastern Black Sea Region to Eastern Anatolia and comes to the fore as a region where Turkish settlement took place earlier than many areas in Anatolia. The present study aims to determine the phonetic-morphological features of the dialects of Gümüşhane regions and to reveal the vocabulary obtained through these compilations. In this context, by making compilations from the districts like city center of Gümüşhane, Kürtün, Torul, Köse, Şiran and Kelkit, the characteristics of the dialect of these areas have been determined as a body. Designed as a PhD dissertation, this study consists of the following chapters: `Introduction`, `Review`, `Conclusion`, `Texts` and `Lexicon`.The `Introduction` describes the process of making the compilations on which the data of the dissertation are based along with general aspects of the dissertation. In addition, in this section, some information is provided concerning the history, ethnic structure and the name of Gümüşhane as well as an account of the studies that have so far been conducted about the dialects of Gümüşhane region and the status of the dialects of Gümüşhane and its region among Anatolian dialects.The `Review` chapter examines the phonetic-morphological features determined through the analysis of the compiled texts from the Gümüşhane region with regard to the differences in written language observed in samples from these texts. The `Conclusion` chapter makes an item-by-item analysis of the general phonetic-morphological features determined for the dialects of Gümüşhane and its region. The `Texts` chapter incorporates the 73 texts compiled from different units in the region and referenced in this study. The `Lexicon` chapter presents the vocabulary obtained from the compilations alongside the examples from the texts.