İslam felsefe tarihinin eleştirel yeniden-inşası: İbn Sina epistemolojisi örneği

Abstract

Analitik felsefenin felsefe tarihyazımı alanında tetiklediği metodolojik dönüşüm Ortaçağ Latin felsefe tarihinin tarihsel yaklaşımlardan ziyade gittikçe artan oranda felsefi yaklaşımlarla çalışılması sonucunu doğurmuştur. Ancak aynı dönüşüm İslam felsefe tarihyazımında henüz yaşanmamıştır. Ortaçağ Müslüman filozofların eserlerinin hala neredeyse tamamen tarihsel yaklaşımlarla incelenmesi onların daha iyi anlaşılmasını engellemekte ve bu alandaki bazı problemlerin çözülememesine neden olmaktadır. Tarihçiler arasında İbn Sina epistemolojisinin rasyonalist mi empirik mi olduğuna dair tartışma bu problemlerden biridir. Tartışmayı sonuca kavuşturmak için bu çalışmada eleştirel yeniden-inşa yaklaşımı kullanılmıştır. Böylece sözkonusu problemin çözümü bu yaklaşımın İslam felsefe tarihyazımının problemlerini çözme ve Ortaçağ Müslüman filozofların eserlerini daha iyi anlamada ne kadar başarılı olduğunu gösterecek bir vaka incelemesi olarak tasarlanmıştır. Empirik perspektif ve analitik metodolojiyi birleştiren bu yaklaşım Ortaçağ İslam dünyasındaki epistemolojik krizi farketmemizi sağlar. Bu çalışmada sözkonusu tartışmanın bu krizin tek bir yansıması olduğu ileri sürülmüştür. Tartışmayı sonuca kavuşturmak için öncelikle analitik felsefenin kaynakları kullanılarak rasyonalizm ve empirizmin temel tezleri ve tamamlayıcı unsurları tespit edilmiş, empirizmin epistemolojinin temel problemlerine nispeten daha iyi çözümler sunduğu iddia edilmiştir. Sonra İbn Sina epistemolojisinde bu rasyonalist unsurların bulunup bulunmadığı araştırılmış ve nihayet İbn Sina'nın güçlü derecede rasyonalist olduğu saptanmıştır. En son bu bulgunun uzanımı olarak iki öneride bulunulmuştur: (i) Ortaçağlı Müslüman filozofların eserlerinde ne kadar felsefi doğru bulunduğunu tespit etmek için İslam felsefe tarihini felsefi yaklaşımlar (özellikle eleştirel yeniden-inşa yaklaşımı) ile inceleyen bir araştırma programı oluşturulmalıdır. (ii) Çağdaş İslam düşüncesinde devam etmekte olan epistemolojik kriz empirizm ile çözülebilir ve çözülmelidir.

Analytic philosophy triggered a methodological transformation in the study of the history of philosophy. This has led to a gradual adoption of philosophical approaches by the historians of medieval philosophy toward the history of medieval Latin philosophy, going beyond the previous historical approaches. However, a similar shift has not yet occurred in the historiography of medieval Islamic philosophy. The study of medieval Islamic philosophical works almost exclusively by historical approaches precludes these works from being better understood and some problems in this field from being fruitfully solved. One such problem is whether Avicenna's epistemology is rationalist or empirical, which has created a longstanding debate among historians. I use the critical (rational) reconstruction approach to resolve this debate, and design my solution as a case study of applying this approach and showing its efficiency in solving the problems of the historiography of Islamic philosophy and gaining a deeper understanding of medieval Islamic philosophical works. Bringing together an empirical perspective and analytic methodology, this approach enables us to notice the epistemological crisis in medieval Islamic thought. I argue that the debate on Avicenna's epistemology is only one manifestation of this crisis. To resolve the debate, I first flesh out the basic theses and supplementary elements of rationalism and empiricism by using the resources of analytic philosophy, and I argue that empiricism provides better solutions to the problems of epistemology than rationalism does. I then investigate whether Avicenna is committed to any rationalist theses or elements. In the end, I find him to be a strong rationalist. Finally I propose two suggestions: (i) A research program should be created that does historiography of Islamic philosophy by using the philosophical approaches (the critical reconstruction approach in particular) to find out how much philosophical truth there is in medieval Islamic philosophical works. (ii) The epistemological crisis ongoing in contemporary Islamic thought can and should be solved by a move toward empiricism.