İslam felsefesinde ahlâki görecelik: İbnü'l-Arabī örneği

Abstract

İbnü'l-ʿArabī düşünce tarihinde en üretken ve en etkili yazarlardan biri olarak 12. asrın sonu ile 13. asrın başlarında yaşamış mutasavvıf bir düşünürdür. Onun adıyla özdeşleşmiş olan vahdetü'l-vücud (varlığın birliği) düşüncesi hemen her dönem eleştirilere maruz kalmıştır. Bu düşünce çerçevesinde ona yöneltilen eleştirilerin odak noktalarından biri onun ahlâkla ilgili görüşleridir. Bu minvalde vehdetü'l-vücud düşüncesinin ahlâki anlamda iyi ve kötü ayrımını ve insandan sorumluluğu kaldıracağını ileri sürenler olmuştur. Her ne kadar İbnü'l-ʿArabī, metinlerinde ileri sürülen sonuçları açıkça zikretmemiş olsa da onun düşünce sistemindeki özellikle zahir ve bâtın ayrımı ve bu iki bakış açısı muvacehesinde ileri sürdüğü görüşler bizi onun metinlerinin ahlâki görecelik çerçevesinde yorumlanabileceği sonucuna çıkarmaktadır. Ahlâki görecelik ahlâki değer yargılarının kişilere, gruplara, toplumlara ve zamana göre farklı olabileceğini ve değişebileceğini kabul esasına dayanır. Birçok farklı yorumları bulunmasının yanında ahlâki göreceliğin temelde bazı değerlerin evrenselliğini kabul ettiği de söylenebilir. Biz İbnü'l-ʿArabī'nin değerlendirdiği farklı manevi yetkinliklerde ve sosyal statülerdeki insanların hepsini aynı ahlâki değer yargılarıyla değerlendirmediğini görmekteyiz. Bunun bizim ulaştığımız sonuçları destekleyen önemli bir kriterden biri olduğu kanaatindeyiz.

As one of the most productive and influential writers in the history of thought, Ibn al-ʿArabī is a sufi thinker who lived at the end of the 12th century and the beginning of the 13th century. The idea of unity of existence, which is identified with his name, has been criticized in almost every period. In this way, there have been those who claimed that the idea of unity of existence would remove the distinction between good and bad and moral responsibility from human beings in moral sense. Although Ibn al-ʿArabī clearly stated the results put forward in his own texts, especially the distinction between apparent and secret in his system of thought and the views he put forward within the framework of these two perspectives lead us to the conclusion that his texts can be interpreted within the framework of moral relativism. Moral relativism is based on the acceptance that moral value judgments can be different and change according to individuals, groups, societies and time. In addition to having many different interpretations, it can be said that moral relativism basically accepts the universality of some values. We see that Ibn Arabi does not evaluate all people with different moral competencies and social statuses with the same moral value judgments. We believe that this is an important criterion that supports our results.