Edebi metinlerde tüketim toplumunun izini sürmek: Türk romanında tüketim toplumu ve gösterişçi tüketimin incelenmesi

Abstract

Edebi metinlerde tüketim toplumunun izini sürmeyi amaçlayan bu tez çalışması; farklı dönemlerden Türk romanı örnekleri üzerinden Türkiye'de tüketim toplumunun oluşum ve gelişim aşamalarını incelemektedir. Tezin giriş bölümünde temelde edebiyat ve toplum, daha özelde de romanlar ve tüketim toplumu bağı kurularak tezin edebiyat sosyolojisi temeli vurgulanmış ve araştırma tasarımı açıklanmıştır. Çalışmada inceleme metinleri olarak 1876'dan 2016'ya 140 yıllık zaman diliminden tüketim toplumu teması ile dikkat çeken 27 Türk romanı seçilmiş, nitel araştırma yöntemiyle tematik analiz aracılığıyla dört temel kategori ve alt kategoriler çerçevesinde yorumsamacı perspektifle analiz edilmiştir. Tezin tüketim toplumu ve Türkiye'deki yansımalarına ilişkin literatür araştırmasını içeren ilk bölümünde tüketim toplumu, tarihsel arka planı, tüketim toplumuna yönelik farklı perspektifler ve gösterişçi tüketim teması; Baudrillard, Veblen ve Bourdieu'nün yaklaşımları doğrultusunda tartışılmıştır. Tezin ilk bölümünde tüketim toplumunun Türkiye'de modernleşme/Batılılaşma ile paralel bir gelişim göstermesinden hareketle tüketim toplumu çerçevesinde modernleşme/Batılılaşma ve Türkiye'deki gelişim seyri de incelenmiştir. Tez çalışmasının roman analizlerinin yer aldığı inceleme bölümünde gösterişçi tüketim teması; özneler, nesneler, mekânlar ve boş zaman, eğlence ve yaşam tarzı olmak üzere dört temel kategori çerçevesinde değerlendirilmiştir. Gösterişçi tüketimin özneleri alafranga züppeler, aylak/flaneur özneler, Doğu-Batı ikilemindekiler, Batılılaşmış özneler ve yeni kentli tüketiciler olarak bölümlendirilmiş; nesneler kapsamında da gündelik hayat eşyaları, araba ve araç sahipliği, lüks, moda ve markalar temaları değerlendirilmiştir. Gösterişçi tüketimin mekanları kapsamında büyükşehirler, yaşam alanları olan evler ve alışveriş alanları incelenmiş; boş zaman, eğlence ve yaşam tarzı teması da değişen anlamları çerçevesinde değerlendirilmiştir. Edebi metinlerde toplumsal değişimin izleri görülebilir; Türk romanı, tüketimin tarihsel süreçte yaşadığı anlam değişimi ve sembolik anlamına ilişkin ipuçları sunmaktadır.

This thesis investigates consumer society in Turkey through Turkish novels from different periods. In the introduction part of the thesis, the linkage between literature and sociology, especially novels and consumer society were emphasized, and the research design was explained. In the thesis, Turkish novels include consumer society theme from 1876 to 2016 were analyzed with interpretive perspective within the framework of four main categories and sub-categories through thematic analysis using qualitative research method. In the first part of the thesis, which includes the literature research on consumer society and its reflections in Turkey, consumer society, its historical background, different perspectives about consumer society and the conspicuous consumption theme was discussed with approaches of Baudrillard, Veblen and Bourdieu. Also, the modernization/Westernization theme in Turkey within the framework of consumer society was analyzed. In the novel analysis part of the thesis, the conspicuous consumption theme was evaluated by four main categories: subjects (actors), objects, places and leisure time, entertainment and lifestyle. The actors of conspicuous consumption are divided into European snobs, flaneurs, actors in dilemma between East-West, Westernized actors and new urban consumers. Within the scope of objects theme, daily life items, cars and vehicle ownership, luxury, fashion and brands were evaluated. Within the scope of places theme, metropolitan cities, houses and shopping areas were examined. Also, the changing meanings of leisure time, entertainment and lifestyle themes were evaluated. In Turkish novels, changing meanings of consumer society and symbolic meanings of consumption can be seen.